BİOS

İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR iii
GİRİŞ 1
1. BİLGİSAYARIN AÇILIŞINI SAĞLAYAN ELEMANLAR 3
1.1. Klavye 3
1.1.1. Klavye Nedir? 3
1.1.2. Klavyenin İç Yapısı ve Çalışma Prensibi 4
1.1.3. Standart Klavye Tuşlarının Görevleri 5
1.1.4. Klavye Çeşitleri 7
1.2. Fare 9
1.2.1. Fare Nedir? 9
1.2.2. Farenin İç Yapısı ve Çalışma Prensibi 9
1.2.3. Fare Çeşitleri 11
1.3. Kesintisiz Güç Kaynağı (UPS) 14
1.3.1. Kesintisiz Güç Kaynağı Nedir? 14
1.3.2. Kesintisiz Güç Kaynaklarının İç Yapısı ve Çalışma Prensibi 15
1.3.3. Kesintisiz Güç Kaynakları Çeşitleri 16
UYGULAMA FAALİYETİ 19
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 22
ÖĞRENME FAALİYETİ-2 23
2. BIOS 23
2.1. BIOS Nedir? 23
2.1.1. BIOS Ne İşe Yarar? 24
2.1.2. POST Nasıl Çalışır? 26
2.1.3. BIOS'ta Yapılan Değişiklikler Nereye Kaydedilir? 27
2.1.4. BIOS Çeşitleri 27
2.2. BIOS Yapılandırmasına Giriş 28
2.2.1. Post Ekranı 28
2.2.2. Cmos Setup Menüsü 29
2.2.3. Standard Cmos Setup (Standart Cmos Ayarları) 30
2.2.4. Bıos Features Setup Menüsü (Advanced BIOS Setup-BIOS Özellikler Ayarı). 32
2.2.5. Chipset Features Setup Menüsü (Advanced Chipset Features - Yonga Seti
Özellikleri Ayarı) 35
2.2.6. Power Management Setup Menüsü (Güç Yönetimi Ayarı) 39
2.2.7. PNP/PCI Configuration Menüsü (Tak Çalıştır/PCI Veri Yolu Konfigürasyonu)
41
2.2.8. Integrated Peripherals Menüsü (Tümleşik Çevre Birimler) 42
2.2.9. Boot Setup Menüsü (Açılış Ayar Menüsü) 44
2.2.10. Diğer BIOS Seçenekleri 45
UYGULAMA FAALİYETİ 50
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 51
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 52
3. HATA MESAJLARI 52
3.1. Sesli Hata Mesajları 52
3.1.1. Sesli Hata Mesajı Nedir? 52
3.1.2. Sesli Hata Mesajları Nelerdir? 53
i

3.2. Yazılı Hata Mesajları 54
3.2.1. Yazılı Hata Mesajı Nedir? 54
3.2.2. Yazılı Hata Mesajları Nelerdir? 55
3.3. Hata Mesajlarının Bulunması 56
UYGULAMA FAALİYETİ 58
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME 59
MODÜL DEĞERLENDİRME 60
CEVAP ANAHTARLARI 61
ÖNERİLEN KAYNAKLAR 63
KAYNAKÇA 64
ii

AÇIKLAMALAR

KOD 481BB0015
ALAN Bilişim Teknolojileri
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI POST (İlk Açılış)
MODÜLÜN TANIMI Bilgisayarın açılış ve giriş çıkış aygıtlarından oluşan öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/16
ÖN KOŞUL Portlar modülünü almış olmak.
YETERLİK Bir bilgisayarın açılması için gerekli klavye, fare ve güç kaynağı bağlantılarının yapılabilmesi yeterliğinin kazanılmasını sağlamak, bilgisayarın ilk açılışında olan işlemler ve oluşabilecek hata mesajlarını öğrenmek
MODÜLÜN AMACI Genel Amaç:
Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında bilgisayarın çalışması için gerekli bağlantıları ve ayarlamaları yapabileceksiniz. Amaçlar: > Bilgisayar açılışını sağlayan elemanlar kullanabileceksiniz. >■ İlk açılış sırasında meydana gelebilecek hataları ve ikazları bileceksiniz. > BIOS ayarlamalarını yaparak uygun açılış durumunu sağlayabileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Anakart, fare, klavye, KGK, çalışır vaziyette bir bilgisayar. Uygulamalı olarak laboratuar ortamında işlenmelidir.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Modül içinde ve sonunda verilen öğretici sorularla edindiğiniz bilgileri pekiştirecek, uygulama örneklerini ve testleri gerekli süre içinde tamamlayarak etkili öğrenmeyi gerçekleştireceksiniz. Sırasıyla araştırma yaparak, grup çalışmalarına katılarak ve en son aşamada alan öğretmenlerine danışarak ölçme ve değerlendirme uygulamalarını gerçekleştirin.
iii

iv

GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Teknolojinin her geçen gün hızla ilerlediği bu zamanda, toplum olarak çağın gerisinde kalmama adına en yeni ve en geçerli teknolojik ürün olarak kabul edilen ve çağımızın vazgeçilmezi olan bilgisayar teknolojisini toplum olarak ne derecede kabullendiğimiz, millet olarak gelişmişliğimizin göstergelerinden birisi olacaktır.
Bilgisayarı donanımsal olarak çok iyi analiz edebilen ve elde ettiği analizleri sorun çözme aşamasında net olarak kullanabilen yetişmiş beyin gücünün eksikliği ülkemizde ciddi anlamda hissedilmektedir.
Ülkemizde birçok eve artık bilgisayar girmiştir. Bu bilgisayarlar ile insanlar işlerini artık daha kolay bir şekilde yapmaya başlamış, internetin yaygınlaşmasıyla hem bilgiye çok kolay bir şekilde ulaşarak zamandan kazanmış, hem de bilgisayarı bir eğlence aracı olarak kullanmışlardır.
Fakat çok az insan bilgisayarları kullanmamızda bize yardımcı olan klavye ve fare gibi çevre birimlerinin nasıl çalıştığını merak etmiş veya bilgisayar açılırken ne tür işlemler olduğunu sorgulamışlardır.
Modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile klavye, fare ve kesintisiz güç kaynaklarının çalışma prensiplerini, içyapılarını ve çeşitlerini öğreneceksiniz. Gene sayılan bu cihazların kasa kablo bağlantılarını nasıl yapabileceğiniz yeteneğini kazanacaksınız. Bunun yanı sıra bilgisayarın ilk açılışı esnasında yapılan işlemler ile açılış esnasında oluşabilecek yazılı veya sesli hata mesajlarının ne anlama geldiğini öğrenecek ve açılış sırasında olmasını istediğiniz ayar değişikliklerini kendi kendinize yapabileceksiniz.
1

2
2

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

AMAÇ

J

Bilgisayara ait çevre birimlerinden fare ve klavye ile kesintisiz güç kaynağının (UPS Uninterruptible Power Supply - KGK) çalışma prensibini öğreneceksiniz.
ARA ŞTIRMA
Sevgili öğrenci, bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
Günümüzde ne tür klavye ve fare çeşitleri olduğunu, klavye ve fare üzerinde
bulunan elemanların ne işe yaradığını araştırınız. Klavye ve farenin kasaya ne şekilde
bağlantı yapıldığını gözlemleyiniz.
Fare ve klavyenin tarihsel gelişim sürecini araştırınız ve elde ettiğiniz bilgileri sınıf
içerisinde arkadaşlarınızla tartışınız.
Bir KGK'nın kasa ve çevre birimleri ile olan bağlantı şeklini inceleyiniz. Kesintisiz
güç kaynağı seçerken nelere dikkat edilmesi gerektiğini araştırınız.
Araştırma işlemleri için bilgisayar laboratuarında veya ev ortamında bulunan hazır bir bilgisayarı ve internet ortamını kullanınız.

1. BİLGİSAYARIN AÇILIŞINI SAĞLAYAN
ELEMANLAR
1.1. Klavye
1.1.1. Klavye Nedir?

Üzerinde harf, rakam ve sembolleri içeren tuşları bulunduran ve bunlara basıldığında ekranda görüntüleyerek, bilgisayara veri ve komut girişini sağlayan birime "klavye (keyboard)" adı verilir.
Klavye, bilgisayarla kullanıcı arasında iletişim kurmayı sağlayan önemli bir aygıttır. Her ne kadar dokunmatik ekranlar ve sesli kumanda sistemleri yavaş yavaş bilgisayar dünyasına girmekteyse de klavye vazgeçilmez bir donanımdır.

3
3

1.1.2. Klavyenin İç Yapısı ve Çalışma Prensibi
Klavye, üzerindeki tuşlar aracılığı ile kullanıcının bilgisayara sinyaller göndermesini sağlar. Klavyenin içerisinde, basit bir mikroişlemci ve tampon bellek bulunmaktadır. Bir tuşa basıldığında, tuşun bağlı olduğu elektronik devre harekete geçerek hangi tuşa basıldığını bilgisayara iletir. Bilgisayar da bu bilgiyi işler.



Şekil 1.1: Klavyenin iç yapısı
Kullanıcı, klavye üzerindeki plastik tuş üzerine bastığında, tuş altındaki plastik yay aşağı ezilerek altındaki kömür tabaka içerisinde bulunan gümüş nitrat içerikli devreyi kapatır. Klavye içerisinde bulunan mikroişlemciye iletilen sinyal, kablo yardımıyla bilgisayara iletilir (Şekil 1.1).



Resim 1.2: Plastik yay katmanı
Anakart üzerindeki klavye denetleyicisi porttan gelen sinyali karakter seti üzerinden RAM (ana bellek)'e kopyalar. Klavye kesme isteği, işlemciyi durumdan haberdar eder. İşlemci de yapılması gereken işlemi yapar.
Gerçekte kullanıcının bir plastik tuşa basmış olması gibi basit bir işlem olarak gözükse de bu bilgisayara 1 ve 0'lardan oluşan bir veri kümesinin iletilmesinin ardından, kümeye karşılık gelen karakter kodunun, karakter setindeki karşılığının ekrana yansıtılması ile sonuçlanır.

4
4


Resim 1.3: Klayenin iç yapısı

Resim 1.4: Klavye işlemcisi
1.1.3. Standart Klavye Tuşlarının Görevleri























Resim 1.5: Klavye tuşları
Klavye üzerinde bulunan tuşların görevleri şunlardır:
Esc tuşu (Esc=Escape): O anda işletilmekte olan komutu veya aktif olan menüyü
iptal eder.
Tab tuşu (Tab=Tabulate): Bir programda değişik konumlara atlamaya ya da
yazılmış kelimeyi veya "cursor" yani imleci genellikle 8 karakter sağa atmaya yarar.
Caps lock tuşu (Caps=Capitals): Basıldığında devamlı büyük harfle yazı yazmayı
sağlar. Bu tuşa basıldığında klavyenin sağ üst köşesinde bulunan "Caps Lock" ışığı
yanar.
Shift tuşu: Klavyenin sol ve sağında birer tane bulunur. Klavyeden geçici olarak
büyük ve küçük harf yazmada kullanılır. Ayrıca üzerinde iki ayrı karakter bulunan
tuşlardan, sol üst kısımdakileri yazdırır.

5
5

Ctrl tuşu (Ctrl=Control): Diğer tuşlarla birlikte kullanılır ve kullanılan program
tarafından belirlenen işlevleri yerine getirir. Genellikle "kısayol" tuş birleşiminde
kullanılır.
Windows tuşu: Windows işletim sistemine ait "Başlat" menüsünü açar. Sağda ve
solda olmak üzere iki tanedir.
a) Alt tuşu (Alt=Alter): Komutların çalıştırılmasında diğer tuş birleşimi ile birlikte
kullanılır. Genellikle kısayol amaçlı kullanılır.
b) Alt Gr tuşu (Gr=Group): Tuşların sağ alt köşesinde bulunan karakterleri yazdırmak için kullanılır.
Space Bar tuşu (En altta uzun simgesiz tuş): Yazı yazarken tek karakter boşluk
vermek için kullanılır.
Sağ tuş menüsü: Farenin sağ tuşuna basıldığında ekrana gelen menüye bu tuş
yardımıyla da ulaşabiliriz.
Enter tuşu: Yazı yazarken paragraf başı yapmak için ve programlarda bir komutu
çalıştırmak amaçlı kullanılır.
Yön tuşları: İmlecin sola, sağa, aşağı ve yukarı doğru hareketlerini yön tuşları ile
sağlarız.
Rakam ve işlem tuşları: "Num Lock" tuşu aktifken burada bulunan rakam ve
işlem tuşları kullanılır.
Num Lock tuşu: "Rakam ve işlem tuşları"nı kullanmak için "Num Lock" tuşunun
aktif edilmesi gerekir. Num Lock tuşu aktif edildiği zaman klavyenin sağ üst
köşesindeki ledlerden sol baştaki yanar.

Tuş aktivasyon ledleri: Num Lock, Caps Lock ve Scroll Lock tuşlarının aktif olup
olmadıkları burada bulunan ledlerin yanıp yanmadıklarından anlaşılır.
a) Print screen tuşu: Ekranda bulunan görüntüyü hafızaya alır. Daha çok eğitim
amaçlı kullanılır. (DOS modundayken ekranda ne varsa doğrudan yazıcıya basar.)
b) Scroll lock tuşu: DOS işletim sisteminde imleci sabit tutarak yön tuşları işe
ekranın aşağı ve yukarı kaymasını sağlar. Günümüzdeki işletim sistemlerinde de
bazı programlarda aynı görevi üstlenmektedir. "Scroll Lock" tuşu basılıyken
klavyenin sağ üst tarafında "Scroll Lock" ışığı yanar.
c) Pause tuşu: Daha çok DOS ekranındayken yapılan işlemlerin bir tuşa basılıncaya
kadar durdurulmasını sağlar.

6
6

16. Backspace tuşu: Genellikle imlecin solundaki karakterleri silme işlevini görür.
17. Fonksiyon tuşları: Bu tuşlar her programlama dilinde ve işletim sisteminde farklı
görevler almıştır. F1'den F12'ye kadardır. Örneğin; F1 tuşu işletim sistemlerinde ve
programlarda yardım dosyalarının açılması amacı ile kullanılır.
1.1.4. Klavye Çeşitleri
Klavyeleri tuşların sıralanışına göre 2'ye ayırabiliriz:
F klavye: Bilgisayarda F klavye kullanımı Türkçe doküman yazanlar için çok
uygundur diyebiliriz. Çünkü F klavyede harfler Türkçe yazım diline uygun olarak
sıralandırılmıştır. Türkçe bir kelimeyi oluşturan harflere parmakların daha kolay ulaşması
mantığıyla kullanılır. Daktiloya çok benzerdir. Bu nedenle daktiloyu 10 parmak kullanabilen
insanlar kolayca ve hızlı şekilde F klavye kullanabilmektedirler
Q klavye: En çok kullanılan klavye modeli Q klavyedir. İngiliz diline göre
düzenlenmiştir. Bir bilgisayar alırken eğer seçiminizi özel olarak belirtmezseniz, gelen
klavye tipi genellikle Q klavye olur. Q klavye de kendi içerisinde İngilizce ve Türkçe olmak
üzere ikiye ayrılır.



Resim 1.6: Klavye Çeşitleri

7
7

Kasa ile bağlantılarına göre de klavyeleri 2'ye ayırabiliriz:
1. Kablolu klavyeler
Kablolu klavyeler kasa ile bağlantı soketlerine göre;

AT soketli klavyeler
PS/2 soketli klavyeler
USB soketli klavyeler
olmak üzere 3 gruba ayrılırlar. Resim 1.7: PS/2 Soket
Günümüzde PS/2 bağlantılı klavyeler çoğunluktadır.
2. Kablosuz klavyeler
Kablosuz klavyeler kasa ile haberleşmelerine göre 2'ye ayrılır;
Infrared (kızıl ötesi) klavyeler: Bu tür klavyelerde alıcı aygıt ile klavye, tıpkı
televizyon kumandalarında olduğu gibi, direk olarak birbirlerini görmek zorundadırlar.
Radyo frekanslı klavyeler: Bu tür klavyelerde ise alıcı aygıt ile klavyenin birbirini
görme zorunluluğu yoktur. Onlarca metre alan içerisinde birbirleri ile haberleşebilirler.

Resim 1.8: Kablosuz klavye
8

1.2. Fare


1.2.1. Fare Nedir?
Fare (mouse), klavyeden sonra bilgisayarda kullanılan en yaygın girdi aygıtıdır ve klavyeye nazaran daha basittir. Grafik arabirimi kullanılmaya başlandığından beri fare desteği programlar içine yerleştirilmeye başlanmıştır.
Bilgisayar programlarının çoğu, özellikle Windows işletim sistemi altında çalışan programlar fareye gereksinim duymaktadırlar ve farelerin yaygınlaşması da Windows 95 işletim sistemi ile birlikte başlamıştır.

Resim 1.9: Fare

1.2.2. Farenin İç Yapısı ve Çalışma Prensibi
Klasik farelerde mekanik parça, farenin altında bir deliğin içerisinde bulunan ve farenin hareketine göre yuvarlanan bir toptur.
Farenin içyapısı ve çalışma prensibi şöyledir;
Farenin altında bulunan top, iki adet silindire değer ve fare hareket ettiğinde bu
silindirler dönerek uçlarına bağlı çarkları çevirir. Biri farenin yukarı - aşağı hareketini,
diğeri ise sağa - sola hareketini sağlar. Bu çarkların iki yanında ışık yayıcılar (led) ve ışık
algılayıcılar (detektör) bulunur.
Bu silindirlerin ucuna bağlı çarklar üzerinde delikler vardır. Bu delikler ışık yayıcı
dediğimiz led'den çıkan ışığı bir keser bir açarlar.

Işık algılayıcı dediğimiz detektörler ise ledlerden gelen bu kesik kesik ışığı
algılarlar. Işığın kesilip tekrar gelme hızına göre bu bilgiyi bilgisayarın işlemcisine (CPU)
gönderirler.
İşlemci (CPU), kendisine gelen bu bilgiyi işleyerek çarkın dönüş sayısını hesaplar.
Buna göre de, yani çarkın dönüş sayısına göre de ekrandaki oku hareket ettirir. Topun
yanındaki üçüncü bir silindir ise topu desteklemek içindir.
5. Farenin diğer elemanları ise butonlardır. Butonlara basıldığı zaman farenin
içerisinde bulunan işlemci, buna ait bir veri satırı oluşturarak CPU'ya (mikroişlemci)
gönderir. CPU kendi içersinde bu komutu işler ve ilgili işlemi yürütür.
Topun sağlıklı hareket etmesi için farenin altına "pad" denilen lastik bir yüzey konulur.

9
9


Resim 1.10: Farenin içyapısı 1

Çarklar
Işık Yayıcılar
(LED)

Resim 1.11: Farenin içyapısı 2

Engelbart'ın ilk faresi tek tuşa sahipken çok kısa zamanda 3 tuşlu fareler geliştirilmiştir. En çok tercih edilenler iki tuşlu olan farelerdir. Farelerde en çok kullanılan tuş, sol tuştur. Sol tuş seçme görevi yapar. Sağ tuş ise yan menünün kullanılmasını sağlar. Üç tuşlu farelerde orta tuş istenilen bir makroya veya fonksiyona atanabilir. Örneğin ön belleğe alınmış metnin kürsörün olduğu yere yapıştırılması sağlanabilir.
Resim 1.12: Tekerlek ve tuşlar
10
Tuşlarda yapılmış en büyük yeniliği "tekerlek (scroll)" olarak söyleyebiliriz. Bu küçük tekerlek bir pencere veya programda yukarı - aşağı doğru hareket ettirildiğinde pencere veya program ekranı aşağı ve yukarı doğru hareket eder. Uzun dokümanların gezilmesinde çok faydalıdır.


1.2.3. Fare Çeşitleri
Fareler bağlantı çeşitlerine göre 3'e ayrılırlar:
Seri soketli fareler
PS/2 soketli fareler
USB Soketli fareler



Resim 1.13: PS/2 Soket
Günümüzde PS/2 bağlantılı fareler çoğunluktadır.
Anakartların girişler kısmında yer alan fare ve klavye bağlantısı için olan PS/2 teknolojisi, şu an için en çok kullanılan klavye ve fare bağlantı çeşididir.



Klavye PS/2 Fare PS/2
Resim 1.14: PS/2 Girişler
Fareler çalışma sistemine göre 2'ye ayrılır:
Standart Fareler: Altında bulunan top yardımı ile ekranda bulunan fare
işaretçisini (mouse pointer) hareket ettiren klasik farelerdir. Resim 1.10'da içyapısı
gösterilen resim, standart bir fareye aittir. Günümüzde en çok kullanılan fareler, bu tür
farelerdir.
Optik Fareler: Kullanıcıların en çok kullandıkları fare türü olan standart fareler
günümüzde yerlerini optik farelere bırakmaktadırlar. Standart fareden farklı olarak altında
top bulunmayan, bu optik farelerin çalışma prensibi daha değişiktir.
11


Resim 1.15: Optik fare
1999 yılında üretilen ilk optik fare, küçük bir kamera taşıyordu. Saniyede tam 1500 kare fotoğraf alarak hareketleri algılayabiliyordu. Günümüz teknolojisinde ise bu küçük kamera yerini kımızı ledlere (Light Emitting Diyote) bırakmıştır (Resim 1.16).

Resim 1.16: Kırmızı LED
Gönderdiğimiz hareket komutları bu ledlerden yansıyan ışık ile CMOS (Complimantary Metal Oxide Semiconductor) adı verilen sensöre ulaşarak hareketleri algılayabilmektedir. Algılanan hareketin yerine getirilmesi ve bilgisayara iletilmesi için yapılacak diğer işlem ise DSP analizidir. Açılımı "Digital Signal Processor (Sayısal sinyal İşlemcisi)" olan DSP teknolojisi, CMOS'tan gelen sinyalleri saniyede 18 milyon talimat ile örnekleyerek değerlendirir ve bilgisayara yerine getirilmesi gereken hareketi iletir.
Bilgisayar, peş peşe gelen görüntüleri işleyerek görüntüler arasındaki farklılık durumuna göre hareket miktarını algılar ve bunu sinyaller ile ekrana aktarır. Böylece fare işaretçisi (mouse pointer) ekran üzerinde hareket eder. Tabii optik farenin işleyiş sistemi ile ilgili tüm bu anlattıklarımız saniyenin yüzde biri gibi bir zamanda ve oldukça düzgün bir şekilde gerçekleşir.
Kablosuz fareler üç türe ayrılır:
a) Kızılötesi fareler: Bu fareler, bilgisayar ile iletişiminde bir kızılötesi sistem kullanır. Sistem, bilgisayarın seri, PS/2 veya USB yuvasına takılır, fare ise sistemle kızılötesi
12

ışınlar ile iletişim kurar. Eğer fare ile sistem arasına bir cisim girerse, fare hareketleri hissedilmeyecektir. Bu tür farelerden günümüzde artık satılmamaktadır.

Resim 1.17: Kablosuz fare
b) Radyo dalgalı fareler: Kızılötesi farelerden farklı olarak bu fareler iletişim için kızılötesi ışın yerine radyo sinyalleri kullanırlar. Kapsama alanları genelde onlarca metre civarındadır. Kablosuz fareler bilgisayara takılı olan alıcı aygıtla iletişim kurmak için kendi içlerinde 2 adet pil bulundururlar (Resim 1.17).

Resim 1.18: Piller
c) Bluetooth fareler: Bu fareler, kimi bilgisayarlar ile entegre gelen Bluetooth kablosuz teknolojisini kullanarak iletişim kurarlar. İlk iki türe göre en büyük avantajları, standart bir protokol kullandığı için her cihazla kullanılabilir olmalarıdır.
Diz üstü bilgisayarlarda fare işlevi bilgisayar üzerine yerleştirilmiş ve elle döndürülen "TrackBall" adı verilen küre tarafından yerine getirilmektedir. Parmağın baskı hareketiyle imleci yönlendiren "TouchPad" de kullanılan diğer bir türdür.
13

1.3. Kesintisiz Güç Kaynağı (UPS) 1.3.1. Kesintisiz Güç Kaynağı Nedir?
Kesintisiz güç kaynağı UPS adıyla bilinmektedir. UPS ifadesi, kesintisiz güç kaynağı anlamına gelen "Uninterruptible Power Supply" kelimelerinin baş harflerinin birleşmesinden meydana gelmiştir.

Resim 1.19: Kesintisiz güç kaynaklar


Kesintisiz güç kaynakları (KGK - UPS) , elektriksel güç kaynağınız ile bilgisayar sisteminiz arasında bulunan ve bu sistemin dahilindeki bileşenleri elektrik akımındaki anormalliklerden ya da iniş çıkışlardan koruyan bir donanımdır. UPS'ler sadece bilgisayar sistemleri için değil düzenli ve kesintisiz elektriğe ihtiyaç duyan bütün sistemler için vazgeçilmez bir ihtiyaçtır (Resim 1.19-1.20).

Resim 1.20: Kesintisiz güç kaynakları
KGK'lar, bilgisayar sisteminizi besleyen akımın voltajdaki düşme ya da bir elektrik kesintisi sonucu azalması ya da tükenmesi halinde sisteme belli bir süre yedek güç sağlarlar. Bunun yanı sıra, elektrik akımında kısa süreli ve hafif ya da uzun süreli ve yüksek artışlar şeklinde gözlenen dalgalanmalar sırasında yine UPS'ler devreye girer ve bu dalgalanmalar sabitleyerek kendisine bağlı bilgisayar sistemine bu dalgalanmaları hissettirmez.
Voltaj miktarlarının, sistemin zarar görmesini engelleyecek şekilde düzenlenmesi işlemine "regülâsyon (regulation)" adı verilir. Regülâsyon ile voltaj düzeyi daha yukarıda ya da daha aşağıda tutulabilir, böylece bilgisayar ekipmanınızın ömrünün uzatılması mümkündür.
14

UPS'de gücün sürekliliğini sağlamak için aküler kullanılmaktadır. Elektrik kesildiğinde bilgisayar, kendisi için gerekli olan enerjiyi aküden sağlar ve çalışmasına devam eder. Akü ömrü 1 ile 5 yıl arası olup bu süre kullanıcıya, ortam ve çalışma şartlarına bağlıdır.

Resim 1.21: Kesintisiz güç kaynaklarında kullanılan aküler
Elektriğin kesildiği an ile UPS'den sisteme enerjinin verildiği an arasında geçen süreye "transfer süresi" denir. Transfer süresi ne kadar düşükse o kadar iyidir. Transfer süresi, UPS çeşidine göre 0 ms ile 20 ms arasında değişmektedir. Transfer süresinin en fazla 4 ms olması beklenir.
1.3.2. Kesintisiz Güç Kaynaklarının İç Yapısı ve Çalışma Prensibi

Şekil 1.2: Devre şeması
Kesintisiz güç kaynakları (UPS), şebekeden gelen AC gerilimi önce doğrultucu ile DC gerilime dönüştürür. Doğrultucu hem eviriciye gerekli olan enerjiyi sağlar, hem de akü için gerekli olan DC gerilimi sağlamış olur. Bu DC gerilim, akünün şarj edilmesi için kullanılır. Akü ancak DC gerilimle şarj edilebilir.
Doğrultucudan çıkan DC gerilim bu şekliyle bilgisayarımızın işine yaramaz. Çünkü bilgisayarlar AC gerilimle çalışırlar. İşte burada devreye "evirici" girer. Eviricinin görevi, Doğrultucudan sağlanan DC gerilimden, istenen standart efektif değerde ve frekansta, AC gerilim üretmektir (Şekil 1.2).
15

UPS'lerin bir kısmında, evirici güç katında meydana gelen bir arıza durumunda kritik yüklerin beslemesiz kalmaması için konulmuş "bypass anahtarı" olarak adlandırılan bir yapı da mevcuttur. Evirici katında oluşacak bir arıza durumunda gerilim kesintisiz olarak bypass kaynağına transfer edilir. Bypass anahtarı ile UPS, kendisine bağlı sisteme genellikle şebeke gerilimini doğrudan iletir. Bypass anahtarı daha çok online UPS'lerde kullanılır. Online UPS'ler bir sonraki konuda anlatılacaktır.
Şebeke geriliminin kesilmesi veya sınır değerlerinin dışına çıkması durumunda doğrultucu çalışmasını durdurur. Evirici böyle bir durumda doğrultucu ile şarj edilmiş olan aküden çektiği DC gerilimi, yine AC gerilime çevirerek bilgisayar sistemini belli bir süre daha kesintisiz olarak istenen değerde beslemeye devam eder. Bu süreye "destek süresi (runtime)" adı verilir.
Destek süresi, bilgisayarın çekeceği yükün miktarına, UPS'in kapasitesine ve akü miktarına göre değişir. Tam yükle çalışan ortalama bir masaüstü sistemi için 5 ilâ 15 dakikalık bir destek süresi yeterlidir.

Resim 1.22: UPS içerisinde bulunan akü ve diğer üniteler
UPS içerisinde bulunan kontrol elektroniği ünitesi; şebeke, doğrultucu, akü ve eviriciyi sürekli olarak denetleyerek bu birimlerin uyum içinde çalışmasını sağlar (Resim 1.20).
1.3.3. Kesintisiz Güç Kaynakları Çeşitleri
Kesintisiz güç kaynakları üç değişik topolojiye sahiptir.
Standby (Off - Line) UPS'ler
Line - Interactive UPS'ler
Online UPS'ler
16

1.3.3.1. Standby (Off - line) UPS'ler
Elektrikler kesik olduğu sürece aktif olan, elektrikler varken de temel yüksek voltaj korumasının haricinde voltaj dalgalanmalarında herhangi bir ayarlama ya da düzenleme yapmadan, elektrik prizinin takılı olduğu duvardan çıkan elektrik akımının direkt olarak PC'ye ve çevre birimlerine ulaşmasına izin veren pasif sistemlerdir.
Standby UPS'lerin devreye girmesi için elektrik hattında bir güç kesintisi meydana gelmelidir. Elektrikler kesilmediği sürece bu UPS'ler kendi içlerinde bir enerji dönüşümü yapmazlar. Elektrikler var olduğu sürece aktif duruma geçmediği için kendisine "off - line UPS" de denmektedir.
1.3.3.2. Line - Interactive UPS'ler
Line - interactive sistemler, şebeke gerilimi kabul edilebilir aralıkta iken standby UPS'lerde olduğu gibi offline modunda çalışmasını sürdürür. Offline sistemlerden farklı olarak gerilimdeki dalgalanmaları engellemek için kontrol mekanizmasına sahiptirler. Yani elektrik varken oluşabilecek voltaj dalgalanmaları standby UPS'lerde kontrol edilemezken (yüksek voltaj kontrolü hariç) line interactive sistemlerde bu dengesizlikler "regülâsyon" işlemine tabii tutulurlar.

Resim 1.23: Line interactive UPS'ler
Line interactive UPS'ler, sistemler için daha güvenilir bir koruma sağlarlar. Ayrıca pil ömürleri de daha uzundur.
1.3.3.3. Online UPS'ler
Bu tür UPS'lerin dönüştürücüleri "her zaman" aktiftir. Sistemin ihtiyaç duyduğu elektrik akımı, duvardaki elektrik hattından gelen akımla sürekli beslenen aküler ile sağlanır.
Bir elektrik kesintisi ya da güç arızası halinde, online bir UPS "sıfır transfer zamanı"na ulaşabilme yeteneğine sahiptir (Çünkü sistemin enerjisi daima UPS aküsünden sağlanmaktadır.). Online UPS'ler, korumakla yükümlü oldukları sistemin hizmetine ani dalgalanmalardan uzak ve daha kararlı bir elektrik akımı sunarlar. Daha çok endüstriyel alanda daha büyük sistemlere kesintisiz ve düzenli enerji sağlama amaçlı kullanılırlar.
17


Resim 1.24: Online UPS'ler
Ne var ki online UPS'lerin de bazı dezavantajları yok değildir. UPS aküsünün sürekli kullanım halinde olması, akünün ömrünü büyük ölçüde kısaltır. Bunun yanı sıra, online UPS'ler tarafından kullanılan ikili dönüşüm süreci de daha yüksek enerji kullanımından dolayı daha fazla elektrik faturalarına sebep olur.
UPS'lerle ilgili daha ayrıntılı bilgi için http://www.safetech-ups.com/help.htm internet adresine bakabilirsiniz.
18


•
UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları

Öneriler



> Bilgisayara ait kasa, monitör, klavye, fare ve eğer var ise kesintisiz güç kaynağını masa üstüne yerleştiriniz.

> Klavye ve farenin portlara konektör bağlantılarını yaparken yuvaya tam oturacak şekilde bağlantıyı yapınız.




Klavyenin kablosunu resimde görüldüğü gibi kasaya takınız.

> Farenin kablosunu resimde görüldüğü gibi kasaya takınız.

Klavyenin kasa bağlantısını yaparken PS2 girişin port ile tam uyumlu olacak şekilde takılmasına dikkat ediniz.
> Farenin kasa bağlantısını yaparken PS2 girişin port ile tam uyumlu olacak şekilde takılmasına dikkat ediniz.

19



>• Monitörün ekran kablosunu kasanın arkasında bulunan ekran kartı girişine takınız.


Monitörün ekran kablosunu kasaya takarken bağlantının tam olarak yapıldığından emin olunuz. Konektör üzerindeki vidaları port üzerindeki yuvalarına iyice sabitleyiniz.




Eğer var ise kesintisiz güç kaynağı ile kasa ve monitörün bağlantılarını ara kablo ile yapınız.


Eğer var ise kesintisiz güç kaynağının şarj olmuş olduğundan emin olunuz.
UPS ünitesini hava akımının olduğu, tozdan, pas dumanından uzak bir yere yerleştiriniz. UPS'i aşırı sıcak ve çok nemli ortamlarda kullanmayın.
UPS'i 2 kutuplu 3 telli topraklı prizlere bağlayarak kullanın. UPS arkasındaki paneldeki iki çıkışı kullanarak sadece bilgisayar ve çevre birimlerini besleyin. Genellikle bilgisayara ait kasa ve monitör UPS'e bağlanmaktadır.

20


Güç kablosunun kasa bağlantısını yapınız.

>

Güç kablosunun kasa bağlantısını diğer bağlantı işlemlerinden sonra yapınız.




>
>
>• Monitörün güç kablosunu prize takınız. > Kasanın güç kablosunu prize takınız. >• Eğer var ise kesintisiz güç kaynağının güç kablosunu prize takınız.

Kasa ve monitöre ait güç kablolarını prize takarken dikkatli olunuz. Eğer var ise kesintisiz güç kaynağının güç kablosunu prize takarken dikkatli olunuz.

21

f ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME J
A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz.
Klavyelerin kendi içlerinde mikro işlemcileri bulunmaktadır. ( )
Q klavyede harfler, Türkçe yazım diline uygun olarak sıralandırılmıştır. ( )
Farelerde sağ tuş, yan menünün kullanılmasını sağlar. ( )
Doğrultucular, DC gerilimi, AC gerilime dönüştüren devrelerdir. ( )
Darbe, kısa süreli gerilim düşüklüğüdür. ( )
Transfer süresi ne kadar yüksekse o kadar iyidir. ( )
Elektrik kesildiği andan itibaren UPS'in sisteme enerji sağlayabildiği süreye Destek
Süresi denir. ( )
Online UPS'ler sadece elektrik kesintisi olduğunda devreye girer. ( )

9.
10. 11. 12.
13. 14. 15.
16.
17.

Aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları en uygun şekilde doldurunuz. Günümüzde _______bağlantılı klavyeler çoğunluktadır.
bulunmaktadır.
Optik farelerin alt kısmında top yerine
Elektriğin kesildiği an ile UPS'den sisteme enerjinin verildiği an arasında geçen süreye _________ denir.
UPS içerisinde bulunan ________, elektrik kesildiği anda sisteme enerji sağlamaya
devam eder.
Voltaj miktarlarının, sistemin zarar görmesini engelleyecek şekilde düzenlenmesi
işlemine ________adı verilir.
__, offline sistemlerden farklı olarak gerilimdeki dalgalanmaları engellemek
için kontrol mekanizmasına sahiptirler.
Online UPS'ler, __________ transfer süresine sahiptirler.
, doğrultucudan veya aküden gelen DC gerilimi, AC gerilime dönüştürür.

DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz
22

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

AMAÇ

J

BIOS'un ne demek olduğunu, ne işe yaradığını ve BIOS içerisindeki ayarların nasıl yapıldığını öğreneceksiniz.
f ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
Anakart, işlemci ve RAM'e ait terimlerin neler olduğunu araştırınız.
ROM'un ve ROM çeşitlerinin neler olduğunu araştırınız.
Bilgisayar ilk açıldığında olan işlemleri ekrandan gözlemleyiniz.
Araştırma işlemleri için bilgisayar laboratuarında veya ev ortamında bulunan hazır bir bilgisayarı ve internet ortamını kullanınız. BIOS'taki ayarları tam olarak anlayabilmeniz için bilgisayar teknik servislerinde çalışan ve donanım ile ilgili tüm özellikleri kullanan kişilerden ön bilgi almanız gerekir. Kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş gurubunuz ile paylaşınız.
2. BIOS
2.1. BIOS Nedir?
BIOS terimi; "Basic Input / Output System" (Temel Giriş / Çıkış Sistemi) kelimelerinin baş harflerinin birleşmesiyle meydana gelmiştir. BIOS, bilgisayar ilk açıldığı anda çalışmaya başlayan küçük bir yazılımdır.
BIOS yazılımı, anakart üzerinde sabit olarak bulunan ROM (Read Only Memory -Sadece Okunabilir Bellek) adını verdiğimiz bir chip (yonga) içindedir (Resim 2.1).
23


Resim 2.1: Anakart üzerinde ROM'un gösterilişi
BIOS yazılımı, sistemin ayrılmaz bir parçasıdır. Sistemin kapatılması ya da formatlanması durumunda BIOS silinmez. Bunun nedeni de, BIOS'un diskte değil, anakart üzerine monte edilmiş, salt okunabilir bir bellek olan ROM yongasında kayıtlı olmasıdır.

Resim 2.2: EEPROM
Günümüz anakartların çoğu şimdilerde kullanıcılar tarafından kolayca güncellenebilen, Flash BIOS olarak da bilinen EEPROM ( Electrically Erasable Programmable Read Only Memory - Elektrikle Silinebilir Programlanabilir Sadece Okunabilir Hafıza) adlı ROM bellek kullanmaktadırlar (Daha önceki BIOS'ların çipleri güncellenebilmek için anakarttan fiziksel olarak çıkartılır ve daha yenisi ile değiştirilirdi). (Resim 2.2)
2.1.1. BIOS Ne İşe Yarar?
Bilgisayarı ilk açtığımızda çalıştırılan ilk program BIOS'tur. İlk olarak bilgisayarın donanımını tarar ve test eder. Bu işlem Power On Self Test ( İlk açılışta kendini sınama) veya POST olarak adlandırılır. Bu test sırasında BIOS, herhangi bir sorunla karşılaştığı zaman bunu kullanıcıya yazılı veya sesli hata mesajı olarak bildirir. Daha sonra BIOS, işletim sistemini yükler.
24

POST; güç kaynağının normal işlevlerini, anakartı, işlemciyi, giriş/çıkış denetleyicilerini, belleği, klavyeyi ve video bileşenlerini kontrol eden birçok test çalıştırır.
Bilgisayar POST aşamasını tamamlarsa kısa tek bir bip ya da iki kısa bip sesi çıkarır (BIOS üreticisine bağlı olarak ses sayısı değişebilir.).
POST, problem tespit ederse, ön yükleme sürecini yarıda keser ve görüntüsel olarak ekrana yazılı ya da duyulabilir bir seri bip sesi ile hata mesajı verir.
BIOS'ta yapılabilecek ayarları şöyle sınıflandırabiliriz:
Anakart tarafından desteklenen özellikleri kapatmak/açmak ve bu özelliklerin
değerlerini değiştirmek/gözlemlemek: BIOS, bilgisayarın donanımı hakkında tüm bilgiye
sahip olur ve bu donanımların birbirleri ile haberleşmeleri işlemini üstlenir. Örneğin ses
kartı, modem gibi parçaları üzerinde barındıran bir anakart aldığınızda, anakartınızın üzerine
takılı olan aygıtların listesini işletim sisteminize BIOS verir. Anakart üzerinden desteklenen
bir donanımı BIOS yazılımı içerisinde iptal ettiğimizde ise işletim sisteminiz bu aygıtı artık
görmeyecektir. Örneğin, on - board olarak ses kartı taşıyan anakartın BIOS'una girerek ses
özelliğini iptal ettiğimizde işletim sistemi artık bu ses kartını algılayamayacaktır.
Anakartın üzerine takılı olan donanımların çakışmaması ve düzgün çalışması
için gereken parametreleri ve adresleri tayin etmek: BIOS, anakart üzerine takılı olan
donanımların "çalışma adreslerini" işletim sistemine bildirerek onların doğru düzgün
çalışmasına olanak tanır. Normal şartlarda BIOS, aygıtların "çalışma adreslerinin"
belirlenmesini işletim sistemine yaptırır. Fakat kalabalık ek donanıma sahip bir sistemde,
bazı donanımların "çalışma adresleri", işletim sistemi tarafından aynı atandığında, çakışma
dediğimiz olay ortaya çıkar. Çoğu zaman, aynı "çalışma adresine" sahip donanımlar kendi
aralarında bu yeri paylaşarak sorun çıkartmazken, bazı durumlarda aynı çalışma adresine ait
donanımlar bu adresi paylaşmak istemezler. Böyle bir durumda iki donanım da çalışmaz.
Ama BIOS'a girip, aygıtların kullanması gerektiği çalışma adreslerini (IRQ, DMA vs.)
kendimiz belirlediğimizde her iki donanım da çalışmasına devam eder.
Anakartın, sistem açılışında (BOOT) ilk olarak kullanacağı aygıtı (CD ROM,
Floppy, Hard disk) BIOS belirler: BIOS, ilk açılış işlemlerini tamamladıktan sonra
bilgisayarın bir işletim sistemi ile açılması için işlem sırasını içerisinde işletim sistemi
bulunduran bir aygıta bırakması gerekir. Burada bilgisayar, Disket sürücü, CD ROM veya
hard disk gibi disk ortamlarından herhangi birisi ile açılmak istenebilir. Burada bilgisayarın
hangi aygıtta bulunan işletim sistemi ile açılacağı önceliğini, yine BIOS içerisinde yapılmış
olan açılış (BOOT) ayarları belirler.
BOOT (Başlatma): Bilgisayarın, açıldığında bir dizi sıradan kontrolleri yapıp bilgisayarın açılabilmesi için gerekli olan sistem dosyalarını yükleyerek işletim sistemini devreye sokma işlemidir.
25

2.1.2. POST Nasıl Çalışır?
Bilgisayarınızı açtığınızda elektrik akımı CPU (Central Process Unit - Merkezi
İşlem Birimi) ünitesine gider ve orada bilgisayarın önceki kullanımından kalmış bilgileri
siler.
CPU (Mikroişlemci), elektrik akımı tarafından uyarıldığında ROM'da yer alan
BIOS yazılımını RAM (Random Access Memory - Rastgele Erişimli Bellek)'e yükleyerek
aktif hale getirir. BIOS programı; kendi içindeki kayıtlı bilgilerden, önce kendini ve POST
programını kontrol eder, daha sonra System Bus (Bilgisayarın donanımlarını birbirine
bağlayan devreler)'a sinyal göndererek devrelerinin görevlerini yapıp yapmadığını kontrol
eder.
POST testi, bundan sonra bilgisayarın ekran görünümünü kontrol eden video
sinyallerini ve ekran kartının hafızasını test eder. İşte bu andan itibaren ekranımız görüntü
vermeye başlar.
POST, çalışmasına devam eder ve RAM belleklerin gereği gibi vazife görüp
görmediğini belirlemek üzere bir dizi testler yapar. Bütün belleklere sırası ile bazı bilgiler
kaydederek daha sonra bu bilgileri okur ve yazılan ile okunanı karşılaştırır. Bazı
bilgisayarlarda, bu aşamada ekranda hafıza kapasitesini gösteren rakamların sayıldığını
görebilirsiniz.
Daha sonra POST, bilgisayara bağlı klavyenin bağlantısını ve herhangi bir tuşunun
basılıp olup olmadığını kontrol eder. Bu sırada varsa klavye üzerindeki kontrol ledleri yanıp
söner.
Floppy disk'e (disket sürücü) ve sabit disklere sinyal göndererek, hazır ve çalışır
durumda olup olmadıklarını ve tepkilerini belirler. Bu sırada floppy diskten ses gelir.
7. POST, yaptığı testin sonuçlarını CMOS (hangi ekipmanların bilgisayara bağlı
olduğunu belirleyen bilgilerin sabit olarak kayıtlı olduğu yonga) ile karşılaştırarak yeni bir
donanımın varlığını araştırır. Son işlem olarak ta CMOS daimi hafızasında kayda geçer.
8. Bundan sonra BIOS'ta belirtilen ayara göre BOOT (ilk açılma) işlemi
gerçekleştirilerek işletim sistemi çalıştırılır.
26

2.1.3. BIOS'ta Yapılan Değişiklikler Nereye Kaydedilir?


BIOS, ROM içerisinde bulunan bir yazılımdır. ROM ise sadece okunabilir bir bellek olduğu için hiçbir değişiklik kaydedilemez. Bu yüzden BIOS üzerinde yaptığımız değişikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir. BIOS'da ayarları değiştirdiğimizde bu ayarlar CMOS denilen bir bellek çeşidine kaydedilir. CMOS (Complenmentary Metal Oxide Semiconductor), "Eşlenik Metal Oksit Yarıiletken" in kısaltmasıdır. Bilgilerin burada tutulması için bir pil ile CMOS sürekli beslenir ve kaydedilen ayarların burada sürekli kalması sağlanır.

Resim 2.3: BIOS-CMOS

Güç Düğmesine basıldığında, CMOS'da kayıtlı olan BIOS ayarlarına göre sistem açılır. Kayıtlı olan ayarlar bir süre sonra kayboluyor ve sık sık "CMOS Checksum error" hatası ekranda gözüküyor ise, anakartın üzerinde bulunan pilin değiştirilmesi gerekir. Bu da sorunu çözmezse, CMOS yongası bozulmuş demektir.
2.1.4. BIOS Çeşitleri
Değişik anakartlar, farklı BIOS SETUP yazılımlarını içermektedir. Farklı farklı markaların ürettikleri farklı BIOS'lar bulunmaktadır. Farklı firmaların BIOS ayarları bu BIOS sistemlerine göre farklılık gösterir.
Piyasadaki BIOS çeşitleri şunlardır;
Award Software
Phoenix BIOS
AMIBIOS
Award Medallion BIOS ( Phoenix BIOS + Award BIOS ).
Award Medallion BIOS, Award BIOS ile Phoenix BIOS birleşmesinden dolayı Phoenix BIOS'un arabirimi ile Award BIOS'un özelliklerinin karışımından oluşmuştur. En çok kullanılan BIOS türü Award BIOS'tur.
SETUP seçeneklerinin çoğu tüm BIOS'larda aynı şeyi ifade etmektedir. Fakat seçeneklerin ifade şekilleri ve BIOS SETUP MENÜ ara yüzü farklı olabilmektedir.
27



BIOS Çeşitleri
Award BIOS
AMI BIOS

BIOS Resimleri
Resim 2.5





Phoenix BIOS

Resim 2.6

2.2. BIOS Yapılandırmasına Giriş
BIOS'un ne olduğundan, görevinden ve öneminden bahsettik. Peki, BIOS ayarlarını nasıl değiştirebiliriz? BIOS ayarlarını değiştirmek için BIOS'a nasıl girebiliriz? Şimdi de bunları inceleyelim.
2.2.1. Post Ekranı
Güç düğmesine bastıktan sonra BIOS'un bilgisayarı sınadığı bir ekran karşımıza gelir. Bu ekrana POST ekranı deriz. POST ekranında, bize işlemcimizin hızı, bellek miktarı ve veri saklama cihazları belirtilir. Tam bu esnada, ekranın altında "Press DEL to Enter Setup" ifadesi belirir. BIOS ayarlarına erişmek için bu ifadeyi gördüğümüz anda "DEL" tuşuna basmamız gerekir (Resim 2.7).
28


Resim 2.7: İlk açılış ekranı
Bazı güncel anakartlarda POST ekranı yerine, kendi markalarını gösteren tam ekran logolar yer alır. Bu logoların arka planında klasik POST işlemleri devam eder. Böyle bir durumda, TAB tuşuna basarak bu logoyu atlatıp klasik POST ekranına dönebilirsiniz.
Farklı anakart üreticilerinde BIOS'a girmek için gereken tuş birleşimi farklı olabiliyor. Genelde "DEL" tuşu kullanılırken, bazı anakartlarda "F1" , "F2", "F10", "Esc" veya "Ctrl + Esc" tuşlarından herhangi biri kullanılabiliyor. BIOS'a girmek için kullanacağınız tuş(lar) POST ekranında belirtilir.
Önceki konuda, farklı firmaların BIOS'unun bulunduğundan bahsedip, bunların AWARD, AMI ve Phoenix olduğunu söyledik. Hemen aklımıza bir soru gelecektir; BIOS ayarları, bu BIOS sistemlerine göre farklılık göstermiyor mu? Hepsinde aynı görevleri yapan ayarlar bulunuyor. Ama bu ayarların ifade edilme tarzları BIOS modeline göre farklılık gösterebilir. Biz en çok kullanılan BIOS modeli olan Award BIOS'a göre tüm işlemleri gerçekleştireceğiz.
2.2.2. Cmos Setup Menüsü
BIOS Setup'ı ilk açtığınızda ekrana gelen menüye CMOS SETUP adı verilir (Resim 2.8) Ok tuşları ile buradaki seçeneklerden birinin üzerine gelip enter tuşuna bastığınızda ya alt menülere geçilir, ya da bu seçenekler zaten birer komut olduğu için bu komut yerine getirilir. Herhangi bir ayar değişikliği yapmak isterseniz bunu "Page Up", "Page Down"
veya "+", "-" tuşları ile gerçekleştirebilirsiniz.
29

BIOS Setup'ın tüm pencerelerinde olduğu gibi bu pencereden de "Esc" tuşuna basarak çıkabilir veya "F10" tuşuna basarak yaptığınız değişiklikleri kaydederek çıkabilirsiniz.

Resim 2.8: BIOS ekranı
Not - 1: Her bir menü ile ilgili verilen ekran görüntüleri sadece fikir vermesi açısından eklenmiştir. Ayarlar anlatılırken ekran görüntülerinde var olan ayarlara bağlı kalınmayacaktır. Çünkü her bir anakart markasının BIOS ayarları birbirinden farklı olabilmektedir.
Not - 2: BIOS ayarlarını anlatırken "Enabled - Aktifleştirme" ve "Disabled -Pasifleştirme" terimleriyle çok sık karşılaşacağız. Çoğu BIOS ayarlarının karşısında bulunan bu seçeneklerden "Enabled" ayarın aktif olduğunu, "Disabled" ise o ayarın devreden çıkarılmış olduğunu gösterir.
Not - 3: Sevgili öğrenci, BIOS ayarlarının bir kısmı sizin çok fazla işinize yaramayacaktır. Bu yüzden burada en fazla işinize yarayabilecek menüleri tanıtmakta yarar gördük. Bunun dışında kalan menüleri, önerilen kaynaklar bölümündeki internet sitelerine girerek araştırabilirsiniz.
2.2.3. Standard Cmos Setup (Standart Cmos Ayarları)
Ana menüden bu bölüme girdiğinizde, IDE aygıtlarını ayarlayabilir/tanıtabilir, temel sistem ayarları ve sistem saati ile ilgili seçeneklere ulaşırsınız. Bunların işlevleri aşağıda sunulmuştur.
30


Resim 2.9: Standart ayarlar
Date/Time (Tarih/Saat): Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabiliriz. Aslında
sistem saatini ve tarihini Windows veya DOS'tan da ayarlayabilirsiniz. Tarih konusunda
küçük bir not düşmemiz gerekir. Yıl hanesi iki basamaklı görünüyorsa 2000 yılı problemi
olabilir. Yani 2000 yılında tarih 00 olarak görünecektir. Sistem ve uygulamalarınızın tümü
tarihi, 1900 yılı gibi algılayabilir. Ancak uzunca bir süredir, anakartlarda bu sorun, yıl dört
haneye çıkarılarak giderilmiştir.
Hard Disks (Sabit Diskler) : BIOS ve anakartlar 4 IDE sürücüyü (sabit disk veya
CD - ROM) destekler. IDE disklerinizin ayarlarını "HARD DISKS" adlı bu bölümde
görebilirsiniz. Ancak sisteminizdeki IDE CD sürücüler veya SCSI sürücüler burada
görünmez.
Nadiren de olsa BIOS bazı diskleri otomatik tanımayabilir. Bu durumda disk türünü (Type) "User" (Kullanıcı) olarak seçip disk üzerinde yazan bu parametreleri elle girerek diskinizi tanıtabilirsiniz. Böyle bir durumda bilgisayar, hard diskler önceden tanıtıldığı için sistemde hard disk arayarak zaman kaybetmeyecektir.
Bu bölümde bulunan Mode ayarı ise 4 seçenek içerir. Normal, Large, LBA ve Auto. 528MB'tan küçük diskler için Normal seçeneğine getirmelisiniz. 528MB'tan büyük ve LBA modunu destekleyen diskler için LBA, 528MB'tan büyük ve LBA modunu desteklemeyen diskler için Large seçeneğini kullanmalısınız. "LARGE" türü diskler sadece MS - DOS ile kullanılabilir ve pek yaygın değildir. Günümüzde tüm diskler "LBA" modunu desteklemektedir. MODE ayarı AUTO olarak bırakılsa bile BIOS, LBA modunu otomatik olarak tanır. Eğer istisnai bir durum yoksa TYPE ve MODE ayarlarını "AUTO" yapmak en iyisidir. Böylece BIOS, POST sırasında diskinizin özelliklerini belirleyip sistemi ona göre açabilir.
Hard Disk bölmesindeki parametreler diskinizin kafa, silindir, sektör sayısı ve teknoloji ile ilgili bazı bilgiler içerirler. Günümüzde tüm yeni anakartlarda "IDE HDD Auto Detection" seçeneği vardır ve hemen hemen hiçbir diski tanımazlık etmez.
c) Drive A/B (A/B Sürücüsü): Bu bölüm disket sürücüleri içindir. PC'lere iki tane
disket sürücü takılabildiği için A ve B seçenekleri konmuştur. Bir tane disket sürücünüz
varsa, bunlardan bir tanesini ayarlayıp, diğerini None (yok) yapmanız gerekir. Günümüzde
disket sürücüler genelde 1.44 MB 3.5 inch olduğundan bu ayar bu şekilde yapılır. Eğer A'yı
31

None yapıp, B'yi 1,44 MB 3.5 inch olarak ayarlarsanız, disket sürücünüzün harfi A değil, B olur.

d) Halt - On: POST, yani BIOS'un geçekleştirdiği donanım testleri sırasında bir donanım hatası ile karşılaşılırsa sistem durur. Halt - On seçeneği ile bazı hataların dikkate alınmamasını, POST işleminin devam ederek sistemin açılmasını sağlayabilirsiniz. Bu seçenekler şöyledir:
No errors POST All errors
All, But Keyboard All, But Diskette All, But Disk / Key
: Hiçbir hatada durmaz.
: BIOS bir hata tespit ettiğinde durur ve size bu hatayı düzeltmeniz için
uyarıda bulunur.
: POST, klavye hataları dışındaki hatalarda durur. : POST, disket sürücüleri hataları dışındaki hatalarda durur. POST, klavye ve disket sürücüsü hataları dışındaki hatalarda durur.
e) Memory (Bellek): Burada ayarlanacak bir şey yoktur. Sistem sadece ne kadar ana bellek bulunduğu konusunda bilgi verir. Standart olarak ilk Megabyte 640K "Base Memory" (Esas Bellek) ve 384K "Other Memory" (Diğer Bellek) için olan değerle beraber, "Total Memory" (Toplam Bellek) altında söz konusu toplam bellek oluşur.
2.2.4. Bıos Features Setup Menüsü (Advanced BIOS Setup-BIOS Özellikler Ayarı)
Bu kısımda işlemci ile ilgili yapılandırma seçenekleri, bellek yapılandırma seçenekleri, ekran yapılandırma seçenekleri bulunmaktadır. Sistem özelliklerini belirleyen ayarları bu bölümden değiştirebilir, etkin hale getirebilirsiniz. Sistemin hangi aygıttan BOOT (açılma) edilmesi için kullanması gereken aygıt sıralamasını da yine bu bölümden ayarlarsınız. Bu bölümdeki bazı ayarlar, "default" halde, yani BIOS'un kendisinin önerdiği halde kalmalıdır.

Resim 2.10: BIOS Features setup menüsü
a) CPU Internal Core Speed (CPU dâhili Çekirdek Hızı): Burada işlemcinin hızı görünür (233 Mhz, 300 Mhz, 350 MHz gibi). Bazı BIOS'larda bu değiştirilerek işlemcinin daha hızlı çalışması sağlanabilir. Bu olaya overclock adı verilir. Yeni bazı anakartlarda işlemci terfileri için bu bir seçenek olarak verilmiştir ve işlemci hızını anakart üzerindeki
32

karmaşık "jumper”lar ile değil doğrudan BIOS yazılımından ayarlamanıza izin verir. Bazı BIOS'larda, CMOS Setup'da "CPU & CHIPSET SETUP" adlı ayrı bir bölümde de yer alabilir.
Overclock: Overclock; bir işlemciyi, orijinal hızından daha yüksek hızlara çıkarmaktır. 3000 MHz'lik işlemciyi 3200 MHz'e çıkartırsanız, bu bir overclock işlemidir. Overclock işlemi yapmak için yeterli teknik bilgi sahibi olmak gerekmektedir
Virus Warning (Virüs Uyarısı): Bu ayar etkin hale getirildiğinde (Enabled - aktif),
sabit disk(ler)in boot (açılış) bölümüne bilgi yazılmaya çalışıldığı zaman bir uyarı mesajı
çıkar. Boot virüsleri için güzel bir önlemdir. Bu özellik normalde iptal edilmiş halde
[Disabled] (Pasif) gelir. İşletim sistemi yüklerken sorun çıkmaması için, bu ayarın [Disabled]
konumunda olması gerekir. İşletim sistemini yükledikten sonra bu ayar aktif konuma
[Enabled] getirilebilir. Bu ayar bir virüs koruması değildir.
CPU Internal Cache (İşlemci Dâhili Önbelleği): Bazı BIOS'larda "CPU Level 1
cache / CPU Level 2 Cache" olarak da görünür. Sık kullanılan bazı bilgiler disk veya sistem
belleği (RAM) yerine, geçici olarak Cache (önbellek)'de tutulabilir. Böylece bazı işlemler
daha hızlı gerçekleştirilir. Sisteminizin performansını artırmak için bu seçeneği sürekli
"Enabled" konumunda tutmalısınız.
CACHE MEMORY - ÖNBELLEK
Cache bellek, işlemcinin hemen yanında bulunan ve RAM belleğe oranla daha düşük kapasiteye (genellikle 1MB civarı veya daha az) sahip olmasına karşın daha hızlı olan bir bellek türüdür. Cache bellek, işlemcinin sık kullandığı veri ve uygulamalara en hızlı biçimde ulaşmasını sağlamak üzere tasarlanmıştır. İşlemcinin cache belleğe erişmesi, RAM belleğe erişmesine oranla daha kısa zaman alır. Eğer aranan bilgi cache bellekte yoksa işlemci RAM belleğe başvurur. Burada önce cache belleğe bakmak çok kısa bir zaman alır. Bunu şöyle açıklayabiliriz: Yiyecek bir şeyler almak için markete gitmeden önce buzdolabını kontrol edersiniz, eğer istediğiniz yiyecek dolapta varsa markete gitmezsiniz, yoksa bile olup olmadığını anlamak sizin çok kısa bir anınızı alır.
Ön Bellek - Cache Memory Nasıl Çalışır?
Ön bellek adeta işlemcinin "top 10" listesi gibi çalışır. Bellek kontrolörü işlemciden gelen istekleri önbelleğe kaydeder, işlemci her istekte bulunduğunda ön belleğe kaydedilir ve en fazla yapılan istek, listenin en üstüne yerleşir. Buna "cache hit" adı verilir. Ön bellek dolduğunda ve işlemciden yeni istem geldiğinde; sistem, uzun süredir kullanılmayan (listenin en altındaki) kaydı siler ve yeni istemi kaydeder. Böylece sürekli kullanılan işlemler daima önbellekte tutulur ve az kullanılan işlemler önbellekten silinir. Önbellek işlemciye yakınlığına göre farklı seviyeler ile adlandırılır. Örneğin, işlemciye en yakın ön bellek Level 1 (L1) Cache bir sonraki L2, sonraki L3 biçiminde adlandırılır.
33

External Cache (Harici Önbellek): Kullandığınız işlemci eğer L2 Cache (ikincil
seviye önbellek) taşıyorsa ki günümüzde satılan tüm işlemciler taşıyor, bu ayarı da [Enabled]
konumuna getirmeniz gerekir. Performans açısından çok önemli olduğundan, bu ayara dikkat
etmelisiniz.
Quick Power On Self Test (Hızlı Açılış Testi): Bu ayar [Enabled - aktif] konumda
iken BIOS, test - analiz etme süresini kısaltarak, bilgisayarın açılmasını hızlandırır. Örneğin
bu ayar [Enabled] konumunda iken, bellek sadece 1 kere sayılacaktır. Aksi takdirde 3 kere
sayılır. (Bazı bilgisayarlarda 4 kere sayılır.) AWARD Medallion BIOS'da, "Quick Power On
Self Test" ayarı, Boot menüsünde bulunur.
Boot Sequence (Boot Sıralaması): BIOS'un en çok kullanılan ve en önemli
ayarlarından biridir. PC'niz açıldığında BIOS'un, işletim sistemi için önce hangi sürücüye
bakması gerektiğini söyler. Burada A harfi disket sürücüyü, C harfi ise hard diskinizi ifade
eder. Sisteminiz Hard diskten işletim sisteminizin yüklenmesi ile açılıyorsa buradaki ayarın
"C, A..." olarak durması sistemin daha hızlı açılmasını sağlayacaktır. Sisteminizi açılış
disketi ile açacaksanız bu sırayı "A, C..." olarak değiştirmelisiniz. Bilgisayarınızı CD-
ROM'dan başlatmak isterseniz "Boot Sequence" ayarını ilk başta CD - ROM olacak şekilde
ayarlamalısınız. Sistemin diğer sürücülerden açılması için E, F, LS/ZIP gibi seçenekler de
bulunur. BOOT konusu ileride ayrı bir başlık altında daha ayrıntılı bir şeklimde ele
alınacaktır.
Not: AWARD Medallion BIOS'da, Boot sırasını seçmek için BOOT menüsünden ayar yapmalısınız.
g) Boot Up Floppy Seek (Önyükleme Disket Araması): Bu seçenek "Enabled"
konumunda ise açılışta disket sürücü bir kez aranır. Ama "Disabled" konumunda ise sistem
ara sıra disket sürücüyü yoklayarak doğru çalışıp çalışmadığını kontrol eder. Sisteminizin ara
sıra işlem yapmayı bırakıp disket sürücüyü aramasını engellemek için bu ayarı "Enabled -
Aktif” konumuna getirmek gerekir, çünkü default ayarı "Disabled - Pasif”tir.
h) Boot Up Numlock Status (Önyükleme Numlock Durumu): Bu ayar aktif hale geldiğinde, açılışta otomatik olarak klavye üzerindeki "Num Lock" tuşu açılır. Bu yüzden bu ayarın "on" olarak kalması önerilir.
ı) Boot Up System Speed (Önyükleme Sistem Hızı): Yeni bazı BIOS'larda bulunan bu ayarı, sistemin işlemci hızınıza uygun olarak açılması için "High" konumuna getirmelisiniz. "Low" konumda iken sistem dâhili veri yolu hızında açılır. Bunun nasıl yapılacağı frekansın azaltılması, önbelleğin kapatılması ve anakartın özellikleri ile ilgilidir. Yavaş bir sistem, örneğin; oynanamayacak derecede hızlı çalışan ve eski DOS oyunları için tercih edilebilir. Bazı çok eski çevre birimleri ve oyunlar, sistemin işlemci hızına uyum sağlayamadığı için, Low seçeneği konulmuştur. Normalde bu ayar "High" konumunda olmalıdır.
i) Security Option (Güvenlik Seçeneği): BIOS'a şifre koyduğunuzda, güvenlik sorgulamasının nerede yapılacağını buradan seçiyorsunuz. [Setup] ayarı seçildiğinde, BIOS'da şifre koysanız bile, sistem normal bir şekilde açılacak ama BIOS Setup'a
34

girdiğinizde şifre isteyecektir. Aynı şekilde, [System] ayarı seçilirse, şifre sorgulaması sistem açılışında da yapılacaktır. (Bazı BIOS'larda [Setup] yerine [Startup], [System] yerine ise [Always] ifadeleri kullanılmaktadır.) İlerleyen bölümlerde sisteme nasıl şifre koyacağınızı anlatacağız.
j) Video BIOS Shadow (Video BIOS Gölgesi): Bu ayar "Enabled" yapıldığında ekran kartı üzerindeki ROM Bellek'te bulunan ve Ekran kartına ait olan BIOS yazılımının RAM belleğe aktarılmasını sağlar. RAM bellek, ROM'dan daha hızlı olduğu için BIOS'daki bilgilere daha hızlı erişim sağlanır ve "Shadow" adı verilen bu işlem sayesinde sistem performansı artar. Seçebileceğiniz 6 tane adres aralığı vardır: C8000 - CBFFF Shadow, CC000 - CFFFF Shadow, D0000 - D3FFF Shadow, D4000 - D7FFF Shadow, D8000 -DBFFF Shadow, DC000 - DFFFF Shadow.
Shadow (Gölge Bellek) Nedir: Standart ekran kartlarının ya da arabirim kartlarının BIOS'ları ROM bellekte saklanır. ROM bellek de genellikle çok yavaştır. Shadow özelliği ile VGA kartının BIOS'u CPU tarafından okunur ve RAM'e kopyalanır. CPU(işlemci), bu BIOS'u RAM'den çalıştırdığında işlem hızlanır.
k) xxxxx - xxxxxx Shadow (xxxxx - xxxxxx Gölgesi): Bu ayar, ROM kullanan diğer kartlara bir üstteki "Video BIOS Shadow" seçeneğindeki ayarın aynısını uygulamak içindir. Ancak kitapçıklarına bakarak bu kartların hangi adresleri kullandığını öğrenmelisiniz. Ayrıca, her ROM'un belleğe aktarımı, 640K ile 1024K arasında bir bellek alanı tükettiğinden, bu ayarların hepsinin [Disabled - Pasif] konumunda olması önerilir. Yeni anakartlarda bu seçenek yoktur.
l) Run VGABIOS if S3 Resume (S3 Devamında VGABIOS'u Çalıştır): Sadece çok yeni anakartlarda görülen bu seçenek, Suspend-to-RAM (STR) (RAM'e Duraklatma) moduna girdikten sonra kendine gelemeyen ekran kartını, yeniden çalışmaya ikna etmenizi sağlar. Sistem bekleme (stand - by) durumuna geçtikten sonra, yeniden sistem kullanılmak istenildiğinde bütün cihazlar çalışmaya başlıyor ama monitöre görüntü bir türlü gelmiyorsa, bu seçenek aktif hale getirilmelidir.
2.2.5. Chipset Features Setup Menüsü (Advanced Chipset Features - Yonga Seti Özellikleri Ayarı)
Chipset Features Setup bölümünde ortak olarak, bellek ayarlamaları, AGP ayarlamaları ve bazı BIOS'larda işlemci hızı ayarlamaları yapılabilmektedir. Farklı anakartlarda ve farklı chipsetlerde ayarlar değişik olabildiği için bu bölümdeki ayarlar da anakarta bağlı olarak farklılıklar gösterebilmektedir.
Burada her chipset ve her anakart için bütün ayarları listelememiz mümkün olmadığı için, genel ayarlamaların üzerinde duracağız. Burada anlatmadığımız bir ayar ile karşılaşırsanız, bu ayarın kullanılan anakarta ve chipsete özgü bir ayar olduğunu bilmelisiniz.
35


Resim 2.11: Chipset Features setup menüsü
Bellek Ayarlamaları: Bellek ayarlamaları farklı bir şekilde sunulur. Birinci bellek ayarlaması, belleğin hızı üzerinedir. Diğeri ise belleklerin gecikmeleri üzerinedir. Bellek hızı ayarı genelde Memory Frequency olarak geçer. Memory Frequency (Bellek Frekansı), FSB hızına göre yüzdelik cinsinden ayarlanabilir. Örneğin; FSB hızının %125'i, %100'ü veya %80'i gibi oranlarla ayarlamak mümkün olabilir. Değiştirdiğiniz yüzdeye göre elde edeceğiniz bellek hızı aynı menüde sunulur. Örneğin; 100 MHz FSB'de çalışan bir işlemci için bellek hızı %125 yapıldığında, elde edilecek bellek hızı 133 MHz olacaktır. Eğer bellek DDR ise, bellekler DDR266 modunda çalıştırılmış olur.
Sık kullanılan yöntem ise, direkt bellek hızının seçilmesidir. Örneğin; 100, 133, 166 ve 200 MHz gibi ana değerler listeler halinde sunulup buradan seçim yapılması istenebilir.
Normal şartlarda bellek ayarlarına dokunulması gerekmez. Genelde bellekler, FSB hızıyla senkronize olarak çalışır. Yüksek hızda çalışma kapasitesine sahip bir bellek varsa, bellek hızını yükseltip performans artışı elde edilebilir.
Bellek ayarlamalarının diğer kısmını ise gecikme süreleri oluşturur. Bu ifadelere anakartın BIOS'unda CAS Latency, SDRAM Cycle Length, RAS to CAS Delay, RAS Precharge Time, RAS şeklinde karşılaşılabilir.
Bellekler, satırlar ve sütunlardan oluşan hücrelerden oluşur. Bilgiler bu hücrelerdeki satırlara ve sütunlara kayıt edilir. Bir bilgi işleneceği zaman, bu satır ve sütunlara erişim yapılır.
RAS (Row address strobe): Aranan bilginin kayıtlı olduğu satıra ulaşırken yaşanan gecikme zamanıdır.
CAS (Column address strobe): Aranan bilginin kayıtlı olduğu sütuna ulaşırken yaşanan gecikme zamanıdır.
RAS-to-CAS: RAS işleminden CAS işlemine geçerken yaşanan gecikme zamanıdır.
36

Sistem belleğini iki boyutlu bir tablo olarak düşünerek kolayca nasıl çalıştığını anlayabiliriz. Veriye ulaşabilmek için öncelikle hangi satırda olduğunu sonra da hangi kolonda olduğunu bulmak için sırasıyla Row Address Strobe (RAS) ve Column Address Strobe (CAS) işlemleri gerçekleştirilir. Belleğin doğru adresine ulaşıldığından emin olabilmek için RAS ve CAS sinyalleri arasında ufak bir gecikme süresine gerek duyulur. Bu RAS-to-CAS gecikmesi normalde bir veya iki saat turudur (clock cycle).
Bellek erişimi söz konusu olduğunda belleğin doğru adresteki veriye ulaşması için bir miktar süre gerekir ve buna "gecikme (latency)" denir. Bir bellek hücresi için bu aralık 2T iki saat turu, 3T üç saat turu vb. şeklinde isimlendirilir. Bu açıklamalardan sonra CAS-2'nin 2 saat darbesi CAS-3'ün ise 3 saat darbesi beklemek anlamına geldiğini çıkarmak hiç de zor değildir.
a) SDRAM RAS to CAS delay (SDRAM - RAS ile CAS arasındaki gecikme): Bu
ayar, tam olarak RAS sinyali ile CAS sinyali arasında ne kadar saat turu olacağını ayarlamanıza yarıyor. Genellikle ayarlar 2 en hızlı olmak üzere 2 ile 5 arasında değişiyor. Bu değeri her seferinde bir saat turu olacak şekilde azaltmaya başlayın ve her seferinde sistemin kararlılığını deneyin. Belleğiniz ne kadar kaliteliyse bu değeri daha fazla küçültebilirsiniz demektir.
b) SDRAM CAS Latency (SDRAM CAS gecikmesi): Bu ayar için en doğru ve
uygun değer genellikle RAM belleğin üzerindeki etikette veya üzerine kazınmış olarak
yazar. Düşük fiyatlı ürünler için tipik değer 3T veya 2.5T'dir. Bu seçeneği 2.5T veya 2T
olarak değiştirin ve sisteminizin kararlı çalışıp çalışmadığına bakın. Bazı üreticiler 2T
destekleyen belleklerinin daha yüksek saat hızlarını desteklediklerini belirtiyorlar.
Uyarı: Her seferinde sadece bir değişiklik yapın, daha sonra sistemi yeniden başlatın ve bir deney yazılımı (benchmark) çalıştırarak yaptığı etkiyi gözleyin. Bu sayede ortaya çıkan bir kararsızlık durumunda hangi ayarda sorun olduğunu kolayca anlayıp eski haline getirebilirsiniz.
c) SDRAM RAS Precharge Delay ( SDRAM - RAS ön şarj gecikme zamanı): Bu
seçenekte doğru ayarları yaptığınızda bellek hücreleri çalışmaları için gereken elektrik yükünü daha hızlı alırlar. "2" gibi düşük değerler hızı arttırırken daha yüksek değerler daha kararlı bir sisteme sahip olmanızı sağlar. Her seferinde bir saat turu azaltarak sistemi yeniden başlatın ve sistemin kararlı olduğundan emin olun.
d) SDRAM Active Precharge Delay (SDRAM aktif ön şarj gecikme zamanı): Bu
ayar, saat turları olarak ayarlanır ve ardışık bellek erişimleri arasında geçmesi gereken süreyi belirler. Yani bu değer ne kadar düşük olursa sistem başarımı o kadar artar.
Bu değer için genel kabul şudur;
Active Precharge Delay = "CAS-Latency" + "RAS Precharge Delay" + 2 (güvenlik için fazladan 2 eklenir)
37

Her zaman olduğu gibi bu ayar için de her seferinde bir düşük değeri seçerek sistemin düzgün çalıştığından emin olun. Sistem kararlılığını koruyamadığı zaman bu ayarı bir yüksek değere getirin ve bırakın.
DRAM Clock - DRAM Timer(Dinamik RAM saati): Kullanılan belleğin çalışma
hızı bu ayar ile belirlenebilir. Bu ayar Güncel VIA yonga setli anakartlarda bulunur. Bu ayar
ile bellekler, sistem çalışma hızıyla asenkron çalıştırılabilir. Örneğin Celeron işlemci
kullanıldığında, normal de sistem hızı 66 MHz'dir. Bu ayar normalde [HostCLK] modunda
geldiğinden, bellekler de 66 MHz'de çalışacaktır. Fakat bu ayar, [HostCLK+33MHz]
moduna getirilirse, bellekler 33 MHz daha hızlı yani 100 MHz de çalışmaya başlayacaktır.
Aynı şekilde, 100 MHz sistem veri yolu hızı ile çalışan bir işlemci kullanıldığında,
[HostCLK+33MHz] moduna geçildiğinde bu sefer bellekler 133 MHz'de çalışacak ve
belleklerden maksimum performans alınacaktır. [HostCLK - 33MHz] ayarını seçerek
bellekler 66 MHz de çalıştırılabilir.
AGP (Accelerated Graphics Port) Aperture Size (AGP (Hızlandırılmış grafik
portu) Açıklık büyüklüğü): BIOS ayarlarının en çok tartışılanlarından biridir. Çoğu zaman,
performansa büyük etkisi olduğu yolunda ya da belleği tükettiği yönünde yanlış inanışlar
vardır. Oysa durum böyle değildir. AGP sistemi sayesinde, ekran kartınız, sistem
belleğinizin bir kısmını sanki kendi üzerindeki bellekmiş gibi kullanabilir. İşte AGP
Aperture Size, ekran kartının sistem belleğinin ne kadarını kendisi için kullanabileceğini
belirler. Burada belirlenen limit, direkt olarak bloke edilmez. Ekran kartı, bu miktara kadar
olan bellek alanını sadece gerek duyarsa kullanacaktır.
Örneğin ekran kartınızda 64MB bellek var ve aperture size olarak da 64MB seçerseniz, uygulamalar sistemde toplam 128MB grafik belleği olduğunu düşünürler. "AGP Aperture Size"ın performansa etkisi olduğu iddia edilse de, bu etki günümüz uygulamalarında ciddi düzeyde değildir. Burada belirlenecek değer, ekran kartınızın RAM miktarından az, sisteminizdeki bellek miktarından ise fazla olmamalıdır. Normal olarak, 64MB seçilidir. Bu ayarda kalmasının bir mahsuru yoktur.
g) AGP Fast Write (AGP hızlı yazma): Bu ayar ile Fast Write(hızlı yazma) özelliğini
açarak, ekran kartı performansında bir artış elde edebilmek mümkündür. Fast Write (hızlı
yazma) modunun özelliği, bilgiyi işlemciden doğrudan AGP veri yoluna aktarmasıdır. Araya
sistem belleğini katmaz. Bundan dolayı, performans artışı söz konusu olabilir.
h) On Chip USB: Sistemde USB aygıt var ise, bu ayar aktif yapılmalıdır; yok ise devre dışı bırakılabilir. Seçenekler için sunulan otomatik modu, sistemde USB aygıt olup olmadığını kendisi kontrol eder ve ona göre USB özelliğini devre dışı bırakır veya etkinleştirir ama USB aygıt kullanılıyorsa bu aygıtın aktif olarak kalması uygun olacaktır.
ı) Onboard PCI Audio/Modem (Dahili PCI ses/modem): Anakartın üzerinde bütünleşik ses/modem girişi var ise, bu ayar ile onları etkinleştirebilir veya iptal edebilirsiniz.
38


2.2.6. Power Management Setup Menüsü (Güç Yönetimi Ayarı)
Güç tüketiminin ve tasarrufun ayarlanması için konulmuş bir menüdür. Bilgisayarın açma olayları da buradan kontrol edilebilir.
Resim 2.12: Güç yönetimi
ACPI (Advanced Configuration and Power Interface) Function (Gelişmiş
yapılandırma ve güç arabirimi fonksiyonu): Bu ayar ile gelişmiş güç ve konfigürasyon
yönetimi etkin/devre dışı edilebilir. Bazı anakartlarda desteklenen, STR (Suspend To RAM)
gibi özelliklerin çalışabilmesi için, hem BIOS'dan ACPI fonksiyonunun etkinleştirilmesi
hem de işletim sisteminin ACPI desteğinin olması gerekir.
Power Management (Güç yönetimi): Bu bölüm ile güç yönetim modları yönetilir.
[Max Saving] (Maksimum Kazanç) modunda, sistem bir süre aktivitesiz kalırsa, güç
tasarruf moduna geçer. [Min saving] (Minimum kazanç) ayarı ise, yine güç tasarruf
moduna geçirir ama güç tasarruf moduna geçmesi için gereken aktivitesiz kalma zamanı
daha fazladır. [User define] (Kullanıcı tanımlı) modunda ise, güç koruma ayarları elle
seçilir. Bu ayar normalde [User define] modunda gelir ve şu özellikleri ayarlanabilir:

"Doze Mode" (Uyku modu)
"Suspend Mode" (Askı modu)
"Standby Mode" (Bekleme modu)
"HDD Power Down" (Sabit disk güç kesme)
"Doze mode (Uyku modu)": Sistem burada belirlen süre zarfında kullanılmazsa işlemci daha düşük hızda çalışırken diğer aygıtlar tam hızda çalışır.
"Standby mode (Bekleme modu)": Sistem burada belirlenen süre zarfında kullanılmazsa sabit disk ve monitör kapanırken diğer aygıtlar tam kapasite ile çalışırlar.
"Suspend mode (Askıya alma modu)": Sistem burada belirlenen süre zarfında kullanılmazsa işlemci dışında tüm cihazlar kapanır.
39

"HDD power down (Sabit disk güç kesme modu)": Burada belirlenen süre içinde disk faaliyeti olmazsa diğer aygıtlar çalışırken disk askıya alınır.
ACPI (Advanced Configuration and Power Interface) Suspend Type (ACPI
(Gelişmiş konfigürasyon ve güç ara yüzü) Geciktirme tipi): Bu ayar ile sistemin nasıl
askıya alınacağı belirlenir. Örneğin; anakartın STR (Suspend To RAM - RAM'i duraklatma)
özelliğini destekliyor ise, STR özelliğini kullanabilmek için bu ayarın STR moduna
getirilmesi gereklidir; fakat STR özelliğinin çalışabilmesi için, sistemde kullanılan diğer
aygıtların kendilerinin ve sürücülerinin STR'yi desteklemesi gerekir. Aksi takdirde
sorunlar yaşanması olasıdır.
PM (Power Management) Control By APM (Advanced Power Management)
(APM tarafından PM (Güç yönetimi) Kontrolü): Çoğu windows işletim sistemlerinde (9x
& ME & Win2K) yapılarında olan APM (Advanced Power Management) özelliği bulunur.
Bu özellik [Enabled] yapılırsa, güç yönetimi windows tarafından yönetilir.
Video OFF Option (Video kapama seçeneği): Bu seçenek monitörün ne zaman
güç koruma moduna geçeceğini belirler. Ekran görüntüsünü devreden çıkaran bir ayardır.
"All Mode Off (Tüm modlarda kapama)", "Always On (Daima açık)", "Suspend Off ( Suspend modunda kapama)",
"Susp, Stby Off (Suspend ve Standby modlarında kapama)" seçenekleri vardır. "Always On" seçeneği, Windows'tan belirlenen sürede aktivite olmazsa ekran görüntüsünün kapanmasını sağlar.
f) Video Off Method (Görüntü kapama metodu): Bu ayar monitör güç koruma
moduna geçtiğinde görüntü kapama metodunu belirler. Ekran kartı DPMS özelliğini
destekliyorsa, BIOS görüntü kartını kontrol edebilir; bu durumda DPMS seçeneklerinden
birisi seçilebilir. "Blank Screen" seçeneği, güç koruması veya "Energy Star" desteği
olmayan monitörlerde sadece ekranı karartır. "V/H SYNC+Blank" seçeneği ekranı karartır,
yatay ve dikey taramayı da kapatır.
g) MODEM Use IRQ: Sistemi modem sinyali ile uyandıracaksanız, varsa bu
seçenekte modeminizin IRQ'sunu seçmelisiniz. Sistem askıya alınmış vaziyetteyken, gelen
çağrılar ile sistemin tekrar normal moda geçmesi isteniyorsa, bu ayar ile hangi IRQ'nun
kullanılacağı seçilebilir. Varsayılan ayar olarak seçilen IRQ numarası [3]'dür.
h) Soft - Off by PWRBTN (Power button): Bu ayar ile sistemi kapatırken, güç düğmesinin davranışı belirlenir. [Instant - Off] ayarı seçildiğinde, güç düğmesine dokunulduğu anda PC kapanır; fakat [Delay 4 sec.] ayarı seçildiğinde sistemi kapatmak için güç düğmesine 4 saniye basılı tutulması gerekir. Yani yanlışlıkla güç düğmesine basılsa bile, sistem kapanmaz.
ı) Wake UP Events (Açılma durumları): Bilgisayar açılma durumunda veya askıdayken hangi durumlarda normal moda geçeceği buradan belirlenebilir. Örneğin
40

LPT&COM portunda bir aktivite olduğunda sistemin askı durumundan normal moda geçmesi sağlanabilir. Ayrıca "Wake On LAN", "Wake On Modem Ring" gibi, ek donanımlar ile sistemin açılması için gereken özellikler buradan yönetilebilir. "Automatic Power Up" seçeneği ile önceden belirlenen saatlerde veya tarihlerde PC'nizin otomatik açılması ayarlanabilir.
Bazı anakartlarda bulunan "IRQ Activitiy Monitoring" bölümünde ise, kullanılan IRQ'lar toplu halde görülebilir.
2.2.7. PNP/PCI Configuration Menüsü (Tak Çalıştır/PCI Veri Yolu Konfigürasyonu)
Tak Çalıştır desteği olan aygıtların ayarları ve PCI veri yolu ile ilgili ayarlar bu bölümden yapılır.

Resim 2.13: PNP/PCI configuration menüsü
PNP OS Installed (Tak kullan işletim sistemi desteği): Bu bölüm, kullanılan
işletim sisteminin PnP (Tak ve Çalıştır) destekli bir işletim sistemi kullanıp kullanmadığını
belirtmek içindir. Örneğin; Win9x, Win2000 gibi işletim sistemi kullanılıyorsa bu ayar [Yes]
konumuna getirilmelidir. PnP desteksiz işletim sistemi kullanırken ise [No] konumuna
getirilmesi gerekir. Bu şekilde çakışmaların önüne geçebilmek mümkündür.
Resources Controlled By (Kaynak kontrolü): Bu ayar [Auto] moduna getirilirse,
sisteme takılan PnP aygıtlar için gereken DMA ve IRQ ayarları otomatik olarak atanır. PnP
olmayan bir ISA kart takıldığında otomatik olarak kaynak atanamıyor ise, bu ayarı [Manual]
moduna getirip el ile ayarlamak gerekir. Bu ayarın [Auto] modunda kalması tavsiye edilir.
Reset Configuration Data (Konfigürasyon bilgisini temizle): Bu ayar [Enabled]
yapılıp, sistem yeniden başlatılırsa, BIOS Setup da bulunan PnP bilgileri bellekten
temizlenir. [Disabled] konumunda kalması tavsiye edilir.
41

d) IRQ n Assigned to (n numaralı IRQ'nun atanması): Bu ayarlar sadece "Resources Controlled By" altında "Manual" seçeneği tercih edildiğinde ortaya çıkar. Tak Çalıştır olmayan kartlar ve aygıtlar belirli bir IRQ'da çalışmak isteyecektir. İşte bir IRQ'yu (kesme istemini) Tak Çalıştır olan veya olmayan kartlara göre buradan ayarlayabilirsiniz. Tak Çalıştır olmayan bir aygıt veya kart bu IRQ'ya takılmış ise bu seçenek "Legacy ISA" (bazı BIOS'larda "No/ICU") olarak ayarlanmalıdır.
ICU (ISA Configuration Utility), "ISA Konfigürasyon Aracı" anlamına gelir ve bir yazılım ile ISA kartın kullanacağı ayarı belirler. ISA kartınız yoksa her birinden bu ayarı "No/ICU" yapın. Bir ISA kartla birlikte ICU yazılımı geliyorsa, yine "No/ICU" yapın.
Tak Çalıştır kartlarda ise ayar "PCI/IS PnP" (bazı BIOS'larda "Yes") olmalıdır.
Aynı şekilde "DMA n Assigned To" diye bir seçenek de vardır. Aynı durum, bu DMA ayarı için de geçerlidir.
2.2.8. Integrated Peripherals Menüsü (Tümleşik Çevre Birimler)
Resim 2.14: Integrated Peripherals Menüsü
Bu bölümde, anakartınızın üzerinde bulunan entegre özellikleri, giriş/çıkış portları, IDE portları gibi aygıtları etkin yapabilir, devre dışı bırakabilir ya da özelliklerini değiştirebilirsiniz.
a) Onboard IDE-1/2 Controller (Birinci/ikinci IDE portu kontrolcüsü):
Birinci/İkinci IDE portu etkin/iptal edilebilir. Aktif şekilde kalması tavsiye edilir. Bazen BIOS güncellemelerinden sonra, bazı IDE aygıtların çalışmadığından şikâyet edilir. Bu bölüme girip IDE Portlarının iptal edilip edilmediğine bakmak gerekir.
b) USB Keyboard Support (USB klavye desteği): Ülkemizde hala yaygın
olmamakla birlikte, sisteme USB üzerinden bağlanan klavyeler dünya üzerinde
42

kullanılmaktadır. Bu ayarın "OS" ve "BIOS" gibi iki seçeneği vardır. Bir USB klavye varsa ve bu klavye DOS gibi işletim sistemlerinde de kullanılmak isteniyorsa, bu seçenek BIOS yapılmalıdır. Aksi halde, örneğin; bir BIOS güncellemesi için sistem disketten açıldığında klavye çalışmaz.
c) Onboard FDC Controller (Dahili FDC denetleyicisi): Disket Sürücü
kontrolcüsünü Devre dışı/Etkin etmek için kullanılan ayardır. [Enabled] konumunda
kalmalıdır. Bu menü maddesi neredeyse her zaman aktiftir; çünkü anakart kendi Floppy disk
Controller (Disket Denetleyicisi)'ni IRQ 6, DMA 2'de aktif hale getirir.
Onboard Serial Port 1/2 (Dahili seri port 1/2): Seri Portlar için IRQ değerini ve
bellek adresini atamak için bu ayar konmuştur. 1. seri portu için varsayılan ayar
3F8/IRQ4'dür. 2. seri portu için ise, 2F8/IRQ3'dür.
Power ON Function (Açma fonksiyonu): Bilgisayarın nasıl açılacağını belirlemek
için bu menü kullanılabilir. Örneğin; bilgisayar klavye ile açılmak istendiğinde, klavyenin
hangi tuşları ile bilgisayarını açılmak istendiği buradan tanımlanır. Fareden ve klavyeden
açma özellikleri USB klavye ve fare ile işlemez. Bunun için PS/2 fare ve klavye kullanmak
gerekir. Ayrıca "klavye"den ve "fare"den bilgisayarı açabilmek için, bazı anakartlarda
jumper (atlatıcı) ayarı yapılması gerekebilir.

UART Mode Select (UART modu seçeneği): Infrared (Kızılötesi) portu
destekleyen anakartlarda bulunan bir özelliktir. Kızılötesi aygıtların gerektirdiği özelliklere
göre, bu ayar [IrDA] veya [ASKIR] moduna getirilebilir. Kızılötesi aygıt kullanılmayacak
ise [Normal] moda getirilmesi tavsiye edilir.
UART2 Duplex Mode (UART2 Çift yönlü modu): UART Modu olarak IrDA
veya ASKIR seçildiğinde bu ayar aktif olur. Bu şekilde full - duplex (tam çift yönlü) veya
half - duplex (yarı çift yönlü) transfer modu seçilebilecektir.
h) Onboard Parallel Port (Dahili paralel port): Paralel portun çalışma adresini belirlemek için bu bölüm kullanılır. Varsayılan ayarı 378H/IRQ7'dir.
ı) USB Controller (USB denetleyicisi): Enabled (Aktif) konumunda "Chipset"teki bütünleşik Controller'ı (Denetleyici) "USB" (Universal Serial Bus) için aktif hale getirir. Gerekli kaynaklar, USB cihazı gerekmediği sürece saklanabilir.
i) Parallel Port Mode (Paralel port modu): Yazıcınızı ve tarayıcınızı bağladığınız paralel port (LPT diye geçer) için bu ayar yine her BIOS'da bulunur. Standart, ECP ve EPP seçeneklerini görebilirsiniz. Standart, en eski haliyle, tek yönlü paralel bağlantıdır, sadece PC yazıcıya veri gönderebilir, yazıcı PC'ye veri yollayamaz.
Günümüz yazıcılarından çoğu bu ayar ile çalışmaz "Bidirectional Connection Required" uyarısı ile iki yönlü iletişim yapabilecek bir paralel porta ihtiyaç duyduklarını belirtirler. Bu gerekliliği, ayarı ECP ya da EPP seçeneklerinden birisine getirerek karşılayabilirsiniz, ECP'ye getirmeniz önerilir.
43

EPP, Enhanced Paralel Port demektir ve Intel, Xircom, Zenith gibi firmalar tarafından oluşturulmuş bir standarttır. ECP, Extended Capabilities Port demektir, Microsoft ve HP tarafından yaratılmıştır. Her iki sistem de paralel port bağlantısını hızlandırmayı hedefler. ECP portu yazıcı ve tarayıcılar için, EPP ise paralel portu kullanan yazıcı dışındaki araçlar için uygundur. ECP modu, DMA ve tampon bellek gibi avantajlara sahiptir.
"ECP+EPP", normal hızda iki yönlü çalışmaya izin verir. SPP ise "Standart Paralel
Port" anlamına geliyor. Bağlanan paralel aygıt, yüksek performans istiyor ise, aygıtın türüne göre, EPP veya ECP seçilmelidir. ECP Modu direkt bellek erişimine ihtiyaç duyduğundan, EPP modu seçildiğinde, bir DMA adresi atanması istenecektir. BIOS'un önerdiği ayarda kalmasında bir sakınca yoktur.
j) PWR ON After PWR Fail: İsminin "PWR On After PWR Loss" gibi çeşitli değerleri olabilen bu seçenek, sistemin bağlı olduğu elektrik kesilir, sonra yine gelirse sistemin kendi kendine çalışmaya başlayıp başlamamasını ayarlar. Bu seçenek "On" ya da "Enabled" yapılırsa, elektrik kesilip tekrar geldiğinde sistem kendi kendine açılır. Yeni anakartlarda bu madde için bir de "Previous State" seçeneği vardır. Bu madde seçildiğinde elektrik kesildiğinde sistem çalışıyorsa, elektrik geldiğinde yeniden çalışmaya başlar, kesinti olduğunda sistem kapalıysa, elektrik geldiğinde de kapalı kalır. [Disabled] konumunda kalması tavsiye edilir.
2.2.9. Boot Setup Menüsü (Açılış Ayar Menüsü)
Bilgisayarın boot işlemini hangi disk aygıtından yapması gerektiğini belirten "BOOT" sıralama menüsü, bazı BIOS'larda ana menü altında bulunmaktadır.

Resim 2.15: BOOT ayar menüsü
Burada bilgisayar ilk açıldığında, POST (Power On Self Test) testini gerçekleştirdikten sonra işletim sisteminin sırasıyla hangi aygıtlarda aranması gerektiği bu ayar ile belirtilir.
44

a) 1st Boot Device ( Birinci Açılış Aygıtı) - (Floppy drive): Yukarıdaki gibi bir durumda sistem açılmak için önce disket sürücüde bir açılış disketi olup olmadığına bakar. Eğer açılış disketi varsa bilgisayar açılış disketinde bulunan sistem dosyaları ile DOS ortamında açılır.
Açılış disketi (Boot Disk): Bilgisayarın açılması için gerekli olan dosyaların bulunduğu diskettir. Açılış disketleri kullanılan işletim sistemine ve işletim sisteminin sürümüne bağlı olarak değişir.
b) 2nd Boot Device (İkinci açılış aygıtı) - (CDROM): Bilgisayar, disket sürücüde bir
sistem disketine rastlamadığı takdirde bu sefer CDROM içerisinde bootable(açılabilir) bir
CD olup olmadığına bakacaktır. CDROM içerisinde bootable(açılabilir) bir CD varsa
bilgisayar, bu CD içerisinde bulunan sistem dosyaları ile CD'nin amacına uygun bir şekilde
açılacaktır.
Örneğin, CD, Yedekleme (Backup) amaçlı bir "bootable - açılabilir" CD ise bilgisayar CD üzerinden açıldığında yedekleme (Backup) programı çalışacaktır, yeni bir işletim sistemi kurma amaçlı bir CD ise bu sefer İşletim Sistemi kurulum programı çalışacaktır.
c) 3rd Boot Device ( Üçüncü açılış aygıtı) - (Hard drive): Bilgisayar, CDROM'dan
başlatılamadığı takdirde buradaki üçüncü seçenek olan hard diskten açılmaya çalışacaktır.
Hard disk içerisinde yüklü bir işletim sistemi varsa bilgisayar bu işletim sistemi ile
açılacaktır.
2.2.10. Diğer BIOS Seçenekleri
Resim 2.16: IDE HDD auto dedection
45
2.2.10.1. IDE Hdd Auto Dedection Menüsü (Sabit Disk Otomatik Algılama Menüsü)


Sabit diskinizi taktıktan sonra eski sistemlerde silindir sayısı, kafa ve sektör sayısı gibi sabit disk tanımlamalarını sabit disk bilgi bölümünün ilgili yerlerine girmek için bilmek zorundaydınız. CMOS silindiğinde ve bu tanımlamaları unuttuğunuzda bu büyük bir problemdi. Ama şimdi bu seçeneği sabit diskin tipini ve tanımlamalarını otomatik tespit etmek için kullanabilirsiniz ve BIOS otomatik olarak sabit diskle ilgili bilgileri tespit eder ve Standart CMOS setuptaki Sabit diskle ile ilgili yerlere yerleştirir.
2.2.10.2. PC Health Status/Hardware Monitor (Bilgisayar Sağlığı Durumu /
Durum Monitörü)
Bilgisayarınızda olan fanların dönüş hızı, işlemcinizi sıcaklığı, işlemci voltajı gibi PC'nizin durumunu gözetleyebilirsiniz. Anakartınızı, belirli bir sıcaklığa geldiğinde sistemi kapatması için ayarlayabilirsiniz. Ayrıca sıcaklık limitleri aşıldığında uyarı vermesini sağlayabilirsiniz.
CPU Warning Temperature ( İşlemci uyarı sıcaklığı): İşlemci ısısı kaç dereceye
gelince sistemin alarm vereceğini belirler. İşlemci ısısının üst ve alt limitlerini buradan
belirleyebilirsiniz. İşlemci ısısı belirlenen limitleri aşarsa sisteminize kurulu uyarı
mekanizması devreye girer.
Current CPU Temperature (Güncel işlemci sıcaklığı): Anakartınızda ısı sensörü
varsa, bu alan işlemcinin o andaki ısısını gösterir.
Current System Temperature (Güncel sistem sıcaklığı): Sisteminizde, anakartın
çeşitli yerlerinde ısı sensörü varsa, bu alan sistem ısısını gösterir.
Current Chassis/Power/CPU FAN Speed (Güncel kasa/güç kaynağı/işlemci fan
hızı): Anakartınızda bu iş için bir denetleme sistemi varsa sisteminizdeki kasa, güç kaynağı
ve işlemciye ait fanların hızlarını devir/dakika cinsinden gösterir.
e) Shutdown Temperature ( Kapatma sıcaklığı): İşlemcinin ısısı tehlikeli bir
seviyeye geldiğinde sistemin kendi kendini kapatması gerekir. Bundan dolayı bu alanda
tehlikeli seviyede olacağı düşünülen bir sıcaklık tanımlanır. Genelde bu ayar 70 derece
olarak belirlenir.
Not: Farklı anakart üreticilerinde BIOS'larında kendilerine has ayarlar bulunabiliyor. Günümüzdeki anakartların hemen hemen hepsi, işlemci ayarlarının BIOS' tan yapılmasına olanak tanır. İşlemci ayarlamaları, Advanced Chipset Features bölümünde bulunabildiği gibi, anakart üreticileri kendilerine has menüler altına koyabilir. Farklı anakartlarda Power BIOS, Smart CPU gibi isimlendirmeleri de görebilirsiniz.
2.2.10.3. Load BIOS Defaults - Load Fail Safe Defaults (BIOS Varsayılanlarını
Yükle - Hata Güvenlik Varsayılanlarını Yükle)
Bazı kullanıcılar, ana menüdeki bu seçeneğin, BIOS'u fabrika ayarlarına getirmeye yaradığını düşünürler. Ancak tüm yüksek performans özelliklerini kapatan bu seçenek, BIOS ayarları ile ilgili herhangi ciddi bir problem ile karşılaştığınızda kullanılır. BIOS ROM'unda kayıtlı, sorun gidermeye yönelik BIOS ayarlarını "BIOS Setup"a yükler.
46

Seçeneğin üzerine gelip Enter tuşuna bastığınızda, işlemi onaylayıp onaylamadığınıza dair bir soru ekrana gelir. Klavyeden Y (Yes - evet) tuşuna basarsanız işlem onaylanır ve "default" BIOS ayarları yüklenir, N (no - hayır) tuşuna basarsanız işlem iptal edilir. Sorun gidermeye yönelik minimum ayarlar olduğu için normal şartlarda kullanılmamalıdır.
2.2.10.4. Load Setup Defaults - Load Optimum Defaults (Kurulum
Varsayılanları Yükle - En Uygun Varsayılanı Yükle)
En uygun ayarları kurmak içindir. Ancak bu yapılırken genel bir PC dikkate alınır. Yüklendikten sonra disk, sürücü ayarları, bellek hızı ayarları (bellek modeli tam biliniyorsa) vs. donanıma özgü ayarlar yapılarak performansın artırılması mümkündür. Ancak "Setup Defaults" ayarları üzerine donanıma uygun olmayan ayarlar yapılırsa problemler çıkabilir. Hangi değişikliklerin yapıldığı unutulursa "Load Setup Defaults" tekrar yüklenerek baştan ayar yapılabilir.
2.2.10.5. Supervisor / User Password (Yönetici / Kullanıcı Parolası)
"Supervisor Password" hem "setup"a hem de sisteme şifre koyar. Yani şifreyi yazmadan BIOS ayarlarına da giremezsiniz. PC'nizde açılmaz. Ancak "BIOS Features Setup" kısmında anlattığımız gibi "Security Option" ayarına dikkat edilmelidir. Şifreyi kaldırmak içinse bu seçeneklere gelip Enter tuşuna iki kez basıp şifre yazmamanız gerekir.

Resim 2.17: Şifre belirlemek
"User Password" ise sadece PC'nin açılışına şifre koyar. Sisteminiz ilk geldiğinde şifresizdir. İlk kez şifre girerken yazdığınız şifreyi kontrol amacıyla ikinci kez tekrar ister. Şifreyi kaldırmak içinse bu seçeneklere gelip Enter tuşuna iki kez basıp şifre yazmamanız gerekir. Böyle bir durumda BIOS, "Password Disabled" mesajı vererek şifrenin iptal edildiğini belirtir.
47


Resim 2.18: Şifreyi iptal etmek 2.2.10.6. Save & Exit Setup ( Kaydet ve Çık)
"BIOS setup"ta yaptığınız değişikliklerin hiçbiri BIOS'a kaydedilmeden devreye girmez. İşte bu seçeneği seçip, "Y" tuşuna basarsanız yaptığınız tüm değişiklikleri kaydedecek ve tekrar sistem açılışına geri dönecektir. Herhangi bir Setup menüsündeyken "F10" tuşuna basmanız yine kaydetme işlemini gerçekleştirecektir. (Bu ayar önemlidir)

Resim 2.19: Kaydederek çıkmak 2.2.10.7. Exit Without Saving (Kaydetmeden Çık)
Yaptığınız değişiklikleri kaydetmeden, yani bu değişiklikleri işlem sokmadan BIOS Setup'tan çıkmak için bu seçeneğin üzerine gelip Enter tuşuna basın. Yeni onay için "Y" tuşuna bastığınızda sistem açılışa geri dönecektir. Herhangi bir Setup menüsündeyken "Esc" tuşuna basmanız yine Setup'tan kayıt işlemi yapmadan çıkma işlemini gerçekleştirecektir.
48


Resim 2.20: Kaydetmeden çıkmak
49

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler
> Kasayı uygun tornavida ile açarak anakart > Kasayı açarken veya
üzerinde bulunan EEPROM belleğin ve kapatırken sarsmamaya özen
CMOS pilinin yerlerini tespit ediniz. gösteriniz.
> Kasayı tekrar sarsmadan tornavida ile > Kasayı açarken veya
kapatınız. kapatırken kullandığınız
> Kasanın güç düğmesine basınız. tornavidanın elinize
> BIOS ekranına girmek için ekranın sol alt batmamasına özen gösteriniz.
köşesinde "Press DEL to Enter SETUP" > BIOS'agirişte"del"tuşu
yazısını gördüğünüz anda Del tuşuna basınız. dışında başka bir tuşun (F2,
>• BIOS ekranında bulunan menüler arasında Esc gibi) kullanılıp
"ok" tuşları ile gezerek menülerde bulunan kullanılmadığına dikkat ediniz.
alt seçenekleri inceleyiniz. > BIOS'tahızvevoltaj
>• "Standart CMOS Setup" menüsünden değişiklikleri ile ilgili
"HARD DISKS " ayar bölümünde değişiklikler yapmak isterken
sisteminize takılı olan aygıtları user modunda donanımınıza zarar verebilecek
ayarlayınız. aşırı değerlerden kaçınınız.
> "Bios Features Setup" menüsünden "Boot > Yaptığınız ayar değişikliklerini
Sequence" ayar bölümünde boot kaydederek sonuçlarını
sıralamalarını disket sürücü ilk sırada olacak görünüz.
şekilde ayarlayınız ve bilgisayarınızı bir > Tüm işlem basamaklarından
sistem disketi ile başlatınız. sonra BIOS'u eski ayarlarına
^- "Chipset Features Setup" menüsünden getirmeyi unutmayınız.
anakartınızda bulunan Onboard aygıtlardan
ses kartını devre dışı bırakarak bilgisayarınızı
başlatınız ve bilgisayarınızda ses aygıtının
devre dışı olduğunu görünüz.
>• "Power Management Setup" menüsünde
bulunan Power Management ayarını "user
define" moduna getirerek değiştirebileceğiniz
özellikleri deneyiniz.
> "Load Bios Defaults" seçeneği ile "Load
Setup Defaults" seçeneği arasındaki farkı
uygulamalı olarak görünüz.
> "Supervisor Password" seçeneği ile "Bios
Features Setup" menüsünde bulunan
"Security Option" seçeneği arasındaki ilişkiyi
uygulamalı olarak görünüz.
> BIOS'ta yapılan değişiklikleri kaydederek ve
kaydetmeden çıkmak için geçerli olan
seçenekleri uygulamalı olarak deneyiniz.
50

EÖLÇME VE DEĞĞERLENDERLENDİRME J
A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz.
Rom anakart üzerine sonradan takılan bir çiptir. ( )
BIOS, ROM içerisinde bulunan bir yazılımdır. ( )
BIOS, bilgisayar ilk açıldığında çalışır ve POST testini gerçekleştirir. ( )
POST, bilgisayarda bulunan donanımın doğru çalışıp çalışmadığını test eder. ( )
BIOS'ta yapılan ayar değişiklikleri, ROM'a kaydedilir. ( )
BIOS'ta ayar değişiklikleri "Page up" ve "Page down" tuşları ile yapılır. ( )
"Integrated Peripherals" menüsü, güç tüketiminin ve tasarrufunun ayarlanması için
konulmuş bir menüdür. ( )

Aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları en uygun şekilde doldurunuz.
8. 9.
10. 11. 12.
13.
Bilgisayar ilk açıldığında BIOS yazılımının yaptığı teste__________denir.
e
e
içerisinde bulunan BIOS yazılımı, bilgisayar ilk açıldığında
yüklenir.
BIOS'ta yapılan ayar değişiklikleri, 'a kaydedilir.
'tır.
BIOS içerisine ilk girildiğinde ekrana gelen ana menü
tuşu
BIOS içerisinde yapılan değişiklikleri kaydetmek ve BIOS'tan çıkmak için
kullanılır.
BIOS ayarları ile ilgili herhangi ciddi bir problem ile karşılaşıldığında tüm yüksek
performans özelliklerini kapatmak için ___________seçeneği kullanılır.
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.
51

ÖĞRENME FAALİYETİ-3

AMAÇ

J

Bilgisayar ilk açılırken oluşabilecek sesli ve yazılı hata mesajlarının anlamlarını ve sebeplerini öğreneceksiniz.
ARA ŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır:
Bir bilgisayarın açılabilmesi için hangi donanımsal aygıtların sorunsuz olarak çalışması gerektiğini araştırınız.
Araştırma işlemleri için bilgisayar laboratuarında veya ev ortamında bulunan hazır bir bilgisayarı ve internet ortamını kullanınız.
3. HATA MESAJLARI
Bilgisayar açıldığı zaman, işletim sistemi başlatılmadan önce BIOS, POST (Power-On Self - Test / Açılışta Kendini Sınama)'u yapar. POST güç kaynağının normal işlevlerini, anakartı, işlemciyi, giriş/çıkış denetleyicilerini, belleği, klavyeyi ve video bileşenlerini kontrol eden birçok test çalıştırır.
POST, problem tespit ederse, ön yükleme sürecini yarıda keser ve görüntüsel olarak ekrana hata mesajı verir ya da duyulabilir olarak bir seri bip sesi olarak hata verir.
Bilgisayar POST aşamasını hatasız ve başarılı bir şekilde tamamlarsa bunu kullanıcıya kısa bir "bip" ya da iki kısa "bip" sesi ile bildirir (BIOS üreticisine bağlı olarak ses sayısı değişebilir.). Daha sonra bilgisayar, açılışa devam eder ve işletim sistemini yükler.
3.1. Sesli Hata Mesajları
3.1.1. Sesli Hata Mesajı Nedir?
Bilgisayar, POST esnasında ekranın açılışını engelleyici bir hata ile karşılaşırsa, bu hatanın ne olduğunu kullanıcıya bildirmek için çeşitli ses sinyalleri gönderir. Çeşitli sayı ve uzunlukta olan bu sinyallere "Sesli Hata Mesajları" denir. Burada dikkat edilmesi gereken şey, ekranın açılamadığı hata durumlarında sesli hata mesajlarının devreye girmesidir.
Sesli hata mesajları kullanıcıya sistem hoparlöründen bip sesleri olarak verilmektedir. Bilgisayarda ses kartı veya hoparlörün olup olmaması bu sesli hata mesajlarının duyulmasını engellemez.
52

Bip kodları için resmi bir standart yoktur.Örneğin, klavyeden kaynaklanan bir hata olması durumda BIOS üreticisine bağlı olarak BIOS; 3, 4, 5 ya da 6 bip sesi verebilir. Kullanılan BIOS için daha kesin ve açıklayıcı bir bip kodu listesi elde etmek için, anakart dokümantasyonuna, anakartın üretici firmasının internet sitesine ya da BIOS üreticilerinin internet sitesine başvurulmalıdır.
3.1.2. Sesli Hata Mesajları Nelerdir?
Her BIOS modelinin kendisine ait bir hata sinyal tablosu bulunur. Bu hata sinyalleri BIOS'un markasına göre değişebilmektedir.
Şimdi de Award ve AMI BIOS markalarına ait sesli hata sinyallerini ve bu hata sinyallerinin ne anlama geldiklerini görelim:
a) Award BIOS Hata Sinyalleri:
Award BIOS, hata mesajlarını bildirmek için uzun ve kısa bip sesleri kullanır. Uzun bir bip sesi yaklaşık 2 saniye sürerken kısa bip sesi yaklaşık bir saniye sürmektedir. Award BIOS kritik hata mesajlarını tanımlamak için, farklı frekanslarda sinyal sesleri de kullanır.
Bu sinyaller ve bu sinyallerin tanımları şöyledir;
1 uzun, 2 kısa sinyal (Ekran kartı hatası): Ekran Kartı arızalıdır veya düzgün
yerleştirilmemiştir. Monitör kablosu da kontrol edilmelidir.
Tekrarlayan sinyaller (Bellek hatası): Bellek düzgün yerleştirilmemiştir ya
da bellek yoktur.
1 uzun, 3 kısa sinyal (Ekran kartı takılı değil veya ekran kartı belleği hasarlı):
Ekran kartı düzgün yerleştirilmemiştir.
Bilgisayar çalışırken yüksek frekanslı Sinyal (Aşırı ısınmış işlemci): İşlemcinin
aşırı ısınmış olduğunu gösterir. İşlemci fanı kontrol edilmelidir, kasada düzgün hava
akışı olmalıdır.
5) Tekrarlayan yüksek / alçak sinyal (İşlemci hatası): İşlemci düzgün
yerleştirilmemiştir, aşırı ısınmış veya hasar görmüş olabilir. İşlemci fanı ve uygun fan hızı
için BIOS ayarları kontrol edilmelidir.
b) AMI BIOS Hata Sinyalleri: AMI BIOS aynı uzunluk ve frekansta bip sesleri
kullanır. Hata durumu, çeşitli sayılarda bip sesleriyle bildirilir. AMI BIOS'a ait hata
sinyalleri ve bu sinyallerin tanımları şöyledir;
1 kısa sinyal (Hafıza yenileme hatası): Programlanabilir kesme zamanlayıcısı veya
programlanabilir kesme kontrolü başarısız oldu.
2 kısa sinyal (Bellek paritesi hatalı): Bir bellek parite hatasıdır ve belleğin ilk 64
Kilobyte'ında meydana gelmiştir. RAM IC'de sorun bulunmaktadır.
53

3 kısa sinyal (64K tabanlı bellek hatası): Belleğin ilk 64K'sında bir bellek hatası
meydana gelmiştir. RAM IC muhtemelen arızalıdır.
4 kısa sinyal (Sistem zamanlayıcısı (timer) başarısız): Sistem saati/zamanlayıcı (IC)
başarısızdır veya belleğin ilk biriminde bellek hatası mevcuttur.
5 kısa sinyal (İşlemci hatası): Sistem işlemcisi başarısızdır.
6 kısa sinyal (A20 kapısı başarısız): İşlemcinin korumalı duruma geçmesi için A20
kapısına izin veren klavye denetleyicisi başarısızdır. Klavye denetleyicisi tekrar
yerleştirmelidir.
7 kısa sinyal (İşlemci devre dışı hatası): İşlemcideki veya anakart devresindeki bir
hatadan dolayı işlemci devre dışı kalmıştır.
8 kısa sinyal (Görüntü belleği okuma/yazma hatası): Sistem ekran kartı hafızası
yoktur veya arızalıdır.
9 kısa sinyal (ROM "Salt okunur bellek" kontrol hatası): Sistem BIOS ROM'unun
içeriği beklenen kontrol değerleriyle uyuşmuyor, BIOS ROM'da problem vardır.

10 kısa sinyal (CMOS kapatma kaydı okuma/yazma hatası): CMOS kapanması
başarısızdır.
11 kısa sinyal (Önbellek hatası): L2 önbellekte sorun bulunmaktadır.
1 uzun, 2 kısa sinyal (Video sistemi başarısız): Video BIOS ROM'unda bir hata
ile karşılaşılmıştır.
1 uzun, 3 kısa sinyal (Bellek testi başarısız): 4KB'nın üzerindeki bellekte bir hata
ile karşılaşılmıştır.
1 uzun, 8 kısa sinyal (Görüntü testi başarısız): Ekran kartı yoktur veya sorun
vardır.
2 kısa sinyal (POST başarısız): Herhangi bir donanım testi başarısız olmuştur.
1 uzun sinyal (POST tüm testleri geçmiştir.)
3.2. Yazılı Hata Mesajları 3.2.1. Yazılı Hata Mesajı Nedir?
Yazılı hata mesajları, genel olarak açıklayıcı, birkaç kelimelik anlaşılabilir nitelikte ve sesli hata mesajlarına göre daha az sıkıntı oluşturacak hata mesajlarıdır. Oluşan hata
54

bilgisayarın açılışına ve çalışmasına engel olacak bir durum teşkil etmiyor ise belirtilen bir tuş ile (genellikle F1 tuşu ile) açılışın devam etmesi sağlanır.
Bu mesajlar anakarta, BIOS'a, takılı olan donanıma, "chipset”e göre değişiklik gösterebilirler. Burada belli başlı olan hata mesajları ve tanımları gösterilecektir.
3.2.2. Yazılı Hata Mesajları Nelerdir?
BIOS ROM checksum error - System halted (BIOS ROM kontrol hatası -
Sistem durduruldu): BIOS yongasındaki bir hatayı gösterir. Çipte fiziksel hata veya BIOS
yazılımında bozukluk olabilir. Sisteminizi yeni bir BIOS ile update (güncellemek) edin,
sorun devam ediyorsa yeni bir BIOS yongası edinmeniz gerekir.
CMOS battery failed (CMOS pili hatası): BIOS piliniz bitmiş veya bitmek üzere
demektir. Pilin türünü belirleyip en yakın saatçiden yenisini alabilirsiniz.
CMOS checksum error - Defaults loaded (CMOS kontrol hatası - Varsayılan
ayarlar yüklendi): Herhangi bir nedenden dolayı BIOS ayarlarınızda bozukluk oluşmuştur.
(muhtemelen bitmek üzere olan BIOS pili yüzünden). Varsayılan ayarlar yüklenerek
sisteminizin zarar görmesi engellenmiştir.
Floppy disk(s) fail (Disket sürücü hatası): Sisteminize takılı bulunan disket
sürücü(ler) ile BIOS'taki disket sürücü ayarları birbirini tutmuyor. Disket sürücünüzün
bağlantılarını kontrol edin, BIOS'taki ayarlar yanlışsa düzeltin. Sorun devam ediyorsa disket
sürücünüzde muhtemel bir fiziksel arıza var demektir.
Keyboard error or no keyboard present (Klavye hatası veya mevcut klavye
yok): Belki de en çok karşılaşılan POST mesajıdır. Bu mesaj genellikle "Press F1 to
continue. Devam etmek için F1 tuşuna basınız." diye devam eder. Olmayan klavyenin F1
tuşuna basamayacağınızdan dolayı yeni bir klavye takarak işleme devam edebilirsiniz.
Memory test fail (Hafıza testi hatası): POST mesajlarının belki de en can sıkıcısı.
BIOS'taki bellek ayarlarınızda olabilecek bir problemden kaynaklanabildiği gibi, bellek
modüllerinizdeki kısmi (kısmi=belli bir bölümündeki) arıza nedeniyle de ortaya çıkabilir.
Ayarlarınızdan eminseniz, başka bir bellek ile sisteminizi tekrar açmayı deneyin.
Hard Disk(s) Fail (Sabit disk hatası): Sisteminizde mevcut disk(ler)le BIOS'ta
belirilmiş disk ayarları birbirini tutmuyor demektir. BIOS'tan disk ayarlarını otomatiğe
getirin, master/slave ayarlarını kontrol edin. Sorun devam ediyorsa disk sürücünüzde fiziksel
bir bozukluk kuvvetle muhtemeldir.
Disk boot failure, insert system disk and press enter (Disk başlatma başarısız,
Sistem diskini yerleştirin ve "Enter" tuşuna basın): Sistem açılışı yapmak için işletim
sistemini bulamıyor. İşletim sistemi silinmiş olabilir, hard disk (sabit disk) bağlantısında
sorun olabilir, BIOS'tan hard disk tanımlanmamış olabilir, hard disk bozuk olabilir, hard
diskinizin sistem dosyaları silinmiş olabilir.
Non system disk or disk error. Replace and press any key to continue (when
ready) (Sistem disketi değil veya disk bozuk. Yeniden yerleştir ve devam etmek için
55

(hazır olduğunda) herhangi bir tuşa bas.): Disket sürücüde bulunan sistem disketinin bozuk olduğu zaman veya disket sürücüde herhangi bir disket varken bilgisayar açıldığında bu hata mesajını verir. Böyle bir durumda disket sürücüde takılı olan disketi çıkartarak herhangi bir tuşa basıldığında bilgisayar, boot ayarlarında disket sürücüden sonraki aygıt üzerinden bilgisayarı açmaya çalışacaktır.
10. Primary/Secondary Master/Slave Failed (Hard disk tanıtım hatası): Daha önceden bilgisayara takılı olup daha sonra çıkarılan ve BIOS'tan kaldırılmayan hard diskler söz konusu olunca böyle yapar.
11. Cache Memory bad, or not enabled cache (Önbellek hatalı veya aktif değil):
Cache bellek bozulmuş olabilir. Ya da cache bellek anakart ile uyumsuz olabilir.
DMA Error (Direct Memory Access hatası): Doğrudan Erişimli Bellek
devrelerinde sorun var. Anakartı değiştirmek gerekebilir.
Controller Failure, Harddisk Failure veya HDC Failure: HDC, Hard Disk
Controller(Sabit disk kontrolcüsü) ifadesinin kısaltmasıdır. Bu hata mesajı normalde arızalı
bir sabit disk anlamına gelir. Ancak hata, arızalı bir sabit disk kontrolörü veya daha da
kötüsü (ancak seyrek karşılaşılan bir durumdur) arızalı bir anakart anlamına da gelebilir.
Böyle bir durumda bilgisayarınızı tekrar kapatın ve açın. Eğer aynı hata mesajı bir kez daha ekrana geliyorsa, sorunun kaynağı biraz önce de söylendiği gibi kontrolör, sabit disk veya anakart olabilir.
3.3. Hata Mesajlarının Bulunması
Bütün anakartların kullanıcı kitaplarında, hata mesajları ve bu hata mesajlarının anlamları yer almaktadır. Bilgisayarınızda herhangi bir hata mesajı ile karşılaştığınızda bilgisayarı kapatıp yeniden başlatın ve uyarı seslerini dikkatli bir şekilde dinleyin.
Farklı bip seslerinin anlamlarını anakarta ait kullanıcı kitabının sonundaki ekte bulabilirsiniz. Uyarı sesleri, bu konuda herhangi bir standart bulunmadığı için bilgisayarda kullanılan BIOS'un üreticisine bağlı olarak farklı anlamlara sahip olabilir.
BIOS üreticinizin ismini bilmiyorsanız, anakartınıza ait kullanıcı kitabına bakmalısınız. Eğer bu kitapçıkta da açıklayıcı bir bilgi bulamazsanız, ürünü satın aldığınız firmaya başvurabilirsiniz. Eğer firma da yardımcı olamazsa, son çare olarak kendiniz kontrol etmelisiniz.
Bunun için;
1. Bilgisayarı kapatın ve kasasını açın.
2. Tüm anakart kitapçıklarında, anakart üzerindeki farklı elemanların yerlerini
gösteren bir plan bulunur. Bu planda, üzerinde BIOS yazan bir bileşeni arayın.
3. Eğer BIOS'un yerini planda tespit ettiyseniz, anakart üzerinde arayın. Bu sırada
56

BIOS'un görünmesini engelleyen ek kartları da sökmek zorunda kalabilirsiniz.
4. Bu parçada her zaman, üzerinde üreticinin isminin bulunduğu bir telif haklar yapışkanı bulunur. BIOS üreticisinin ismini buradan öğrenebilirsiniz.
Bip seslerinin anlamlarını kitabın sonundaki ekte bulabilirsiniz. Hata mesajı bilgisayarın belirli bir donanım bileşenine karşılık gelecektir. Buna bağlı olarak kitaptan uygun bölüme göz atarak, karşılaştığınız sorunu çözmek için neler yapabileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer yukarıda bahsedilen sorunlarla karşılaşmadıysanız, teknik servis yardımı olmadan hatayı tespit etmek için bir şansınız daha var. Hata tespiti için POST Code kartı kullanmalısınız. Bu tür bir kartın maliyeti daha fazla olacağı için normal bir kullanıcının böyle bir karta sahip olması çok zordur. Eğer çevrenizde POST Code kartına sahip birileri mevcutsa, bilgisayarınızdaki hatayı söz konusu kartı kullanarak tespit edebilmek için yardım isteyebilirsiniz. Ancak bu tür bir imkânınız da yoksa karşılaştığınız sorunu çözüme kavuşturmak için teknik servise girmekten başka çareniz kalmaz.
57


c
UYGULAMA FAALİYETİ


İşlem Basamakları Öneriler
> Bilgisayarın kasasını açınız. > Kasayı açarken sarsmamaya özen gösteriniz.
> Bilgisayara ait bios modelini anakart kullanıcı kitabından veya anakart üzerinde biosun bulunduğu yerden tespit ediniz. > Anakart üzerinde BIOS'un görünmesini engelleyen ek kartları sökmek zorunda kalırsanız bunu dikkatli bir şekilde yapınız.
> Kasadan ekran kartını çıkararak bilgisayarı açınız ve ne tür bir hata mesajı oluştuğunu görünüz. > Kasa içerisinden herhangi bir parça çıkartırken kasaya elektrik enerjisini sağlayan güç kablosunun takılı olmadığından emin olunuz.
>• Disket sürücüye ait güç kablosunu ve veri kablosunu çıkartarak bilgisayarı açınız ve ne tür bir hata mesajı oluştuğunu görünüz. ^ Disket sürücünüz bozukken aynı hata mesajı ile karşılaşacağınızı unutmayın.
> Hard diske ait güç kablosunu ve ide veri kablosunu çıkartarak bilgisayarı açınız ve ne tür bir hata mesajı oluştuğunu görünüz. > Kasa içerisinden herhangi bir elemanı sökerken veya takarken bu aygıtların elektronik birer devre olduğunu unutmayarak dikkatli olunuz.
> Anakart üzerindeki CMOS pilini çıkartarak bilgisayarı açınız ve ne tür bir hata mesajı oluştuğunu görünüz. > CMOS pili bittiğinde veya zayıfladığında da aynı hata mesajını göreceğinizi unutmayınız.
58


ÖLÇME VE DE ĞERLENDİRME
A. OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru ve yanlış olarak değerlendiriniz.

1.
2. 3.
4.
5.

Sesli hata mesajları, yazılı hata mesajlarına göre daha tehlikelidirler. ( )
Award BIOS'ta bir uzun ve iki kısa sinyal işlemci hatasını gösterir. ( )
Bilgisayar açıkken tekrarlayan yüksek ve alçak sinyal sesi işlemcinin aşırı ısınmış
olduğunu belirtir. ( )
"Memory test fail" mesajı, CMOS pili ile ilgili bir hata mesajıdır. ( )
"Disk boot failure, insert system disk and press enter" mesajı, disket sürücü içerisinde
bulunan disketin sistem disketi olmadığı ile ilgili bir hata mesajıdır. ( )
Aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları en uygun şekilde doldurunuz.



6.
7. 8.
9. 10.


anlamına gelir.
AMI BIOS'ta 5 kısa sinyalden oluşan hata mesajı,
Award BIOS'tatekrarlayan sinyaller 'nı işaret eder.
hata mesajı, BIOS çipindeki bir hatayı gösterir. çipte fiziksel hata
veya BIOS yazılımında bozukluk olabilir.
"Hard Disk(s) Fail" hata mesajı, _______________ anlamına gelir.
hata mesajı, "BIOS pili bitmiş veya bitmek üzere" anlamına gelir.

DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz
Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz modül değerlendirmeye geçiniz.
59

MODÜL DEĞERLENDİRME
PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)
Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ EVET HAYIR
1. Bilgisayarın ilk açılışı için gerekli bağlantıları yapmak
A) Farenin kasaya bağlantısını doğru yaptınız mı?
B) Klavyenin kasaya bağlantısını doğru yaptınız mı?
C) Monitörün kasaya bağlantısını doğru yaptınız mı?
D) UPS'in kasa ve monitör bağlantısını doğru yaptınız mı?
2. BIOS ayarlarını düzenlemek
A) Bilgisayarın POST ekranında belirtilen BIOS'a giriş tuşu ile BIOS ekranına girdiniz mi?
B) Bilgisayarın açılış ayarlarını BIOS'tan düzenlediniz mi?
C) BIOS'ta yaptığınız değişiklikleri kaydederek BIOS'tan çıktınızmı?
3. Hata Mesajlarını Çözebilmek
A) Kendiniz oluşturduğunuz hataları ekranda hata mesajı olarak gördünüz mü?
B) Bu hata mesajlarının sebeplerini buldunuz mu?
C) Bu hata mesajına sebep olan problemi çözerek hata mesajının ortadan kalktığını gördünüz mü?
DEĞERLENDİRME
Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız.
Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.
60

CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ1 CEVAP ANAHTARI

Sorular Cevaplar
1. D
2. Y
3. D
4. Y
5. Y
6. Y
7. D
8. Y
9. PS/2
10. Led
11. Transfer Süresi
12. Akü
13. Regülâsyon
14. Line-Interaktif UPS 'ler
15. Sıfır
16. Eviriciler
ÖĞRENME FAALİYETİ 2 CEVAP ANAHTARI

Sorular Cevaplar
1. D
2. Y
3. D
4. Y
5. Y
6. İşlemci Hatası
7. İşlemci Hatası
8. BIOS ROM Checksum Error
9. Sabit Disk Hatası
10. CMOS Battery Failed
61

ÖĞRENME FAALİYETİ 3 CEVAP ANAHTARI

SORULAR CEVAPLAR
1. Y
2. D
3. D
4. D
5. Y
6. D
7. Y
8. POST
9. ROM - RAM
10. CMOS
11. CMOS Setup
12. F10
13. Load BIOS Defaults
Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz.
62

ÖNERİLEN KAYNAKLAR
http://www.pclabs.gen.tr
http://www.bidb.itu.edu.tr
http://www.donanimhaber.com
http://www.tomshardware.com.tr
http://www.safetech-ups.com/help.htm
http://www.darkhardware.com/index.php
63

KAYNAKÇA

>
> > >

GÜZEL Sakin, Bilgisayara Giriş Ders Notları
TUBITAK, Bilgisayarlar, 1993
http://www.pclabs.gen.tr/
http://www.bidb.itu.edu.tr
http://www.tomshardware.com.tr
http: //bilisim. istanbul. edu .tr/makaleler/ke sguckay .htm
http://www.safetech-ups.com/help.htm
http://www.darkhardware.com/index.php


64